Η σημασία και ο ρόλος της Ορθοδοξίας για τον Ελληνισμό και οι δυνατότητες της συμβολής της στην πνευματική αναγέννηση του σύγχρονου κόσμου
Του Ευθύμιου Χατζηϊωάννου
Απο την Ελληνική Γνώµη
Αποτελεί αναµφισβήτητο γεγονός, ότι η Ορθοδοξία συνιστά εδώ και πολλούς αιώνες το πνευµατικό υπόβαθρο του Ελληνισµού. Η Ορθοδοξία δεν είναι απλά η θρησκευτική παράδοση του λαού µας, δηλαδή, δεν συνιστά µόνον το Χριστιανικό υπόβαθρο όλων ή σχεδόν όλων των πνευµατικών δηµιουργών της πατρίδας µας κατά τους τελευταίους αιώνες (λογοτεχνών, καλλιτεχνών, στοχαστών, επιστηµόνων κλπ.), αλλά εκφράζει τον ανώτερο τοµέα της πνευµατικής προόδου, που είναι η Ορθόδοξη αγιότητα. makis
Από το λαό µας έχει αναδειχθεί ήδη από τον πρώτο µ. Χ. αιώνα, µε προσωπικότητες όπως η αγία Λυδία η Φιλιππισία – η πρώτη Ευρωπαία Χριστιανή- και ο άγιος ∆ιονύσιος Αρεοπαγίτης, µέχρι τις ηµέρες µας (Άγιος Νεκτάριος, Άγιος Γεώργιος Καρσλίδης, Άγιος Πορφύριος κ.π.α.), ένα πλήθος αγίων, προερχοµένων από όλες τις ηλικίες, τις κοινωνικές και επαγγελµατικές τάξεις, τα µορφωτικά επίπεδα και τις γεωγραφικές περιοχές. Αυτό αποκαλύπτει µια εντελώς διαφορετική πραγµατικότητα εντός της ελληνικής κοινωνίας, µια πραγµατικότητα, που υπερβαίνει τα συνήθη µέτρα σε αγάπη και αυτοθυσία και «µεταµορφώνει» τον άνθρωπο και την κοινωνία, µέσα στην οποία ζει και εργάζεται.
Η αγιότητα αυτή, ένα ιδεώδες αγνοηµένο και παρεξηγηµένο στην υλιστική και τεχνοκρατική εποχή µας, φέρνει τον άνθρωπο σε ενότητα αγάπης και ελευθερίας µε τον εαυτό του, το συνάνθρωπό του, τα άλλα πλάσµατα της φύσης και τον ίδιο το Θεό, προσφέροντας σοφία, αγάπη και ειρήνη. Αποτελεί µια αστείρευτη πηγή έµπνευσης για δράση και δηµιουργία για τον καθέναν µας και χωρίς να αντιστρατεύεται την επιστηµονική γνώση, την καθαγιάζει, µπολιάζοντάς τη µε την αγάπη προς το συνάνθρωπο και τον κόσµο. ∆ηλαδή παρέχει αυτό ακριβώς που ποθούµε και αναζητούµε αλλά δεν γνωρίζουµε από πού θα το αντλήσουµε.
Σήµερα, συνήθως αναζητούµε την αγάπη, την ειρήνη, την αρµονία και τη σοφία στις προχριστιανικές παραδόσεις, στις µυστικιστικές φιλοσοφίες και πρακτικές (όπως είναι π.χ. η γιόγκα) των ανατολικών και δυτικών πολιτισµών, από τους αυτόχθονες της Αµερικής έως τους βουδιστές του Θιβέτ, αγνοώντας, όµως, ότι µέσα στην καρδιά του πολιτισµού µας υπάρχει ακριβώς αυτή η αυθεντική πηγή της ζωής, γνωστή στους παππούδες και τις γιαγιάδες µας, που περιµένει και εµάς να την ανακαλύψουµε.
Η Ορθοδοξία επιζητά την επιστηµονική, τεχνολογική και οικονοµική ανάπτυξη
Είναι µεγάλο λάθος να νοµίζουµε, ότι η Ορθοδοξία αντιτίθεται στην επιστηµονική, την τεχνολογική και την οικονοµική ανάπτυξη. Αν και στο σύγχρονο κόσµο, εξαιτίας των τραυµάτων που προκάλεσε ο δυτικός µεσαίωνας, θεωρήθηκε, πως η επιστηµονική πρόοδος οδηγεί σε αναίρεση του Χριστιανισµού, στην Ορθοδοξία δεν τέθηκε ποτέ θέµα αντίθεσης ή αντιπαράθεσης της επιστήµης, της έρευνας και της γνώσης µε τη Χριστιανική εµπειρία της αγιότητας. Ήδη τον 4ο αιώνα µ.Χ. ο Άγιος Βασίλειος ο Μέγας, ένας από τους µεγάλους πατέρες της Εκκλησίας µας, σπουδαίος ιατρός, µαθηµατικός και φιλόλογος, έγραφε: «∆εν ελαττώνεται ο θαυµασµός µας για τα µεγαλεία της δηµιουργίας, όταν ανακαλυφθεί ο τρόπος µε τον οποίο έγιναν», (Εις την Εξαήµερον, Οµιλία Α΄, 10).
Ο ίδιος τόνιζε επίσης, ότι η Βιβλική Γένεσις, που αποτελεί το πεδίο της διαµάχης «άθεων» επιστηµόνων και πιστών Χριστιανών, όχι µόνον δεν περιγράφει λεπτοµερώς τη δηµιουργία του κόσµου, αλλά και λειτουργεί ως προτροπή για επιστηµονική έρευνα (Εις την Εξαήµερον, Οµιλία Β΄, 3).
Οι σύγχρονες εξελίξεις στη Φυσική και τη Βιολογία δεν αντιτίθενται καθόλου στο Χριστιανισµό, όπως αυτός κατανοήθηκε από τους Ορθόδοξους Πατέρες της Εκκλησίας άλλοτε και τώρα, αρκεί να αποσυνδεθούν από τις αθεϊστικές αντιλήψεις, που ατυχώς επικράτησαν ως κυρίαρχο ιδεολογικό µοντέλο σε ένα µεγάλο µέρος του επιστηµονικού χώρου από την εποχή του ∆ιαφωτισµού µέχρι σήµερα.
Στο Βυζάντιο οι επιστήµες, όπως η Ιατρική και τα Μαθηµατικά καλλιεργήθηκαν ιδιαίτερα, όπως φαίνεται άλλωστε από τις εφαρµογές τους. Οµοίως, η τεχνογνωσία του λαού µας αναπτύχθηκε στο έπακρο κάθε φορά, ανάλογα µε τις ανάγκες της καθηµερινότητας. Επιπλέον, πολλοί άγιοι της Εκκλησίας µας υπήρξαν λαµπροί επιστήµονες, όχι µόνον στους αρχαίους και τους µέσους χρόνους (ιατροί υπήρξαν οι Άγιοι Ανάργυροι, ο Άγιος Πανταλέων ή Παντελεήµονας, ο Άγιος Ραφαήλ, οι Αγίες Ερµιόνη, Ζηναΐδα, Νεονίλλα κ.α., µαθηµατικός και πλήρης γνώστρια της αρχαίας γραµµατείας υπήρξε η Αγία Αικατερίνη, ενώ πολλοί άγιοι υπηρέτησαν και τις θεωρητικές επιστήµες, όπως οι πρωτοπόροι δυτικοί ιστοριογράφοι Γρηγόριος της Τουρ και Βέδας ο Αιδέσιµος, οι κορυφαίοι φιλόλογοι Μ. Φώτιος και Ευστάθιος Θεσσαλονίκης, ο πανεπιστήµων άγιος Ισίδωρος Σεβίλλης κ.ά.), αλλά και στα νεώτερα χρόνια, όπως ο µεγάλος Εθνολόγος και Γλωσσολόγος του 19ου αιώνα Άγιος Ιννοκέντιος Βενιαµίνωφ (απεβίωσε το 1879), ο καθηγητής Ιατρικής του Πανεπιστηµίου της Τασκένδης και πρωτοπόρος χειρουργός Άγιος Λουκάς ο Ιατρός (1877-1961), ο καθηγητής του Πανεπιστηµίου Βελιγραδίου Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς (1894-1979) κ.ά., ενώ θα πρέπει να αναφέρουµε και τον π. Σεραφείµ Ρόουζ (1931-1982), µε master των ανατολικών γλωσσών στο Πανεπιστήµιο της Καλιφόρνιας, ο οποίος αρνήθηκε να ακολουθήσει ακαδηµαϊκή σταδιοδροµία, µη βρίσκοντας απάντηση στο χώρο του Πανεπιστηµίου για τις εναγώνιες φιλοσοφικές και ηθικές αναζητήσεις του. Το έργο πολλών σύγχρονων Ορθόδοξων καθηγητών Πανεπιστηµίου, που αναφέρεται στους Ορθόδοξους αγίους, φανερώνει επίσης την αρµονία του Πανεπιστηµίου και της αγιότητας.
Η Ορθοδοξία ωστόσο είναι κάθετα αντίθετη στην κατάχρηση και την εκµετάλλευση της επιστηµονικής γνώσης και των τεχνολογικών εφαρµογών της προς όφελος ολίγων, στην αποστράγγιση του φυσικού πλούτου, στην κατάρρευση του περιβάλλοντος και την καταστροφή των κοινωνιών του τρίτου κόσµου από τις αυτοκρατορίες της παγκόσµιας οικονοµίας, καθώς επίσης και στον υποβιβασµό των λαών του «ανεπτυγµένου κόσµου» σε στρατιές πειθήνιων εργαζοµένων και µάζες καταναλωτών, πράγµα που οδηγεί, όχι µόνο στον εξευτελισµό τους και στην παρακµή του ποικιλόµορφου πολιτισµού τους, αλλά και σε σωρεία ψυχικών, σωµατικών και κοινωνικών παθών.
Ο δυτικός κόσµος, αγωνιώντας για τις συνέπειες των εσφαλµένων πράξεών του, που, όµως, δεν θέλει να τις παραδεχθεί, γιατί εξακολουθεί µέχρι τώρα να είναι προσκολληµένος µε θρησκευτική ευλάβεια στα ίδια του τα λάθη, υποκλίνεται σήµερα µπροστά στη σοφία των ιθαγενών της Αµερικής και των σοφών µυστών της Άπω Ανατολής, που µιλούν για την παρακµή του δυτικού πολιτισµού. Αγνοεί, όµως, ή παραγνωρίζει όλα αυτά που δίδαξαν δεκαετίες πριν από αυτούς πολλοί Ορθόδοξοι πνευµατικοί Πατέρες της εποχής µας, που προέβλεψαν και επεσήµαναν µε θαυµαστή ακρίβεια τους κινδύνους και τις συνέπειες του ηθικού ξεπεσµού της ∆ύσης και της παρεκτροπής του δυτικού πολιτισµού.
Η Ορθοδοξία στηρίζει µια δίκαιη και αξιοπρεπή ευρωπαϊκή προοπτική της Ελλάδος
Πολλοί πιστεύουν εσφαλµένα, ότι η Ορθοδοξία είναι αντίθετη µε τη συµµετοχή της χώρας και του λαού µας σε µια κοινή ευρωπαϊκή πορεία και προοπτική των λαών και των χωρών της ηπείρου µας. Αυτό, όµως, δεν ευσταθεί, αφού η Ορθοδοξία, όχι µόνον δεν αντιστρατεύεται την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας µας, αλλά αντιθέτως την επιζητεί. Και τούτο, για δύο βασικούς λόγους.
Πρώτον, γιατί τα θεµέλια του ευρωπαϊκού πολιτισµού είναι Ορθόδοξα Χριστιανικά. Όχι τα θεµέλια του σύγχρονου ευρωπαϊκού πολιτισµού των αγορών και της αγωνίας, αλλά του πραγµατικού, προµεσαιωνικού ευρωπαϊκού πολιτισµού, που ήταν ένας πολιτισµός των αγίων και της αγιότητας. Με όλους τους λαούς της δυτικής Ευρώπης µας συνδέει η κοινή πνευµατική κληρονοµιά αγίων, µαρτύρων, ασκητών και Χριστιανών διδασκάλων, ανδρών και γυναικών, Πατέρων και Μητέρων της Εκκλησίας, που αναδείχθηκαν από αυτούς τους λαούς τα πρώτα χίλια χρόνια της Χριστιανικής Ιστορίας, πριν το Χριστιανικό µήνυµα διαστρεβλωθεί από τους παράγοντες, που οδήγησαν στη γένεση του παπισµού και στην αποκοπή της δυτικής Χριστιανοσύνης από την αρχαία Εκκλησία.
∆εύτερον, γιατί η νεότερη και σύγχρονη Ευρώπη αποζητά την Ορθοδοξία στην αγωνία της για αγάπη, ελευθερία, δικαιοσύνη και αξιοπρέπεια. Ολόκληρη η πορεία του ευρωπαϊκού πνεύµατος από την εποχή του ∆ιαφωτισµού έως τις ηµέρες µας είναι µια πορεία αναζήτησης, που απλώς πήρε άλλη τροπή και, αντί να οδηγήσει στην Εκκλησία, δηλαδή στην αυθεντική αρχαία Εκκλησία, την Ορθοδοξία, όπου βρίσκονται οι ίδιες οι δικές του πνευµατικές ρίζες, οδήγησε στον αγνωστικισµό και στην αθεΐα. Έτσι το ευρωπαϊκό πνεύµα µε την πορεία που ακολούθησε και ακολουθεί, αντί να εκτοξεύσει τον άνθρωπο προς το Θεό, τον οδήγησε στην αυτοαποµόνωση. Ατυχώς, την ίδια αυτοαποµόνωση υφίσταται σήµερα και ο λαός µας, στο βαθµό που έχει εγκολπωθεί το δυτικό µοντέλο ανάπτυξης. Ευτυχώς, όµως, στην Ελλάδα υπάρχουν ακόµη οι αντιστάσεις από φορείς της δικής µας αγιοπνευµατικής κληρονοµιάς, που αν και ζουν στο περιθώριο της κοινωνίας των αγορών και είναι ως επί το πλείστον «αθέατοι» στους πολλούς, εξακολουθούν να µας φωτίζουν και να µας καθοδηγούν πνευµατικά στο σωστό δρόµο.
Οι κρατούσες αντιλήψεις των πιστών στη σύγχρονη ∆υτική Εκκλησία
Στις πνευµατικές κορυφώσεις του, ο ∆υτικοευρωπαίος και γενικά ο ∆υτικός µη ορθόδοξος Χριστιανός αντικατέστησε το όντως αγαθό, δηλαδή την αγιότητα, µε τον κοινωνικό και ανθρωπιστικό ακτιβισµό. Αντικατέστησε τη χαρά της ενότητας εν Αγίω Πνεύµατι µε την ευδαιµονία, που προσφέρει η ενασχόληση µε την τέχνη και τη λογοτεχνία. Τα λοιπά τα υποβίβασε σε µύθους και καταστάσεις ψυχογενείς, χωρίς όµως να έρθει σε πραγµατικό διάλογο µε τους φορείς τους.
Και σε ότι αφορά τη σχέση του µε την Εκκλησία, τη δυτική Εκκλησία, όπως αυτή εξελίχθηκε µετά τις διασπάσεις της και τον κατακερµατισµό της σε διάφορα δόγµατα, ο ∆υτικοευρωπαίος µη ορθόδοξος Χριστιανός αξιολογεί το έργο της Εκκλησίας µε µέτρο την κοινωνική του χρησιµότητα, σε σύγκριση µε το κοινωνικό έργο της σχολικής εκπαίδευσης, των σωφρονιστικών συστηµάτων, των φιλανθρωπικών σωµατείων ή και της αστυνοµίας. Φυσικό αποτέλεσµα ήταν η δυτική Εκκλησία να εκκοσµικευθεί και να αποκοπεί αγιοπνευµατικά από τους πιστούς της. Έτσι φθάσαµε στο σηµείο να συντηρείται η Εκκλησία στη ∆ύση σαν αναγκαίος για τα ήθη θεσµός και να οργανώνεται σαν ένα κοσµικό ίδρυµα όλο και πιο γραφειοκρατικά. Η πιο έκδηλη µορφή εκκοσµίκευσης της δυτικής Εκκλησίας είναι η πιετιστική (ευσεβιστική) παραποίηση του φρονήµατος και του βιώµατός της, η νόθευση των κριτηρίων της µε ηθικιστικές σκοπιµότητες.
Ο τύπος της Χριστιανικής ευσέβειας εξοµοιώνεται όλο και περισσότερο στις διαφοροποιηµένες δογµατικά επιµέρους Εκκλησίες και οµολογίες της ∆ύσης µε τον τύπο µιας «τελειότερης» χρησιµοθηρικής Ηθικής, µε ένα ήθος ατοµικό. ∆ιαφοροποιείται η ευσέβεια µόνο από τις παραλλαγές των θρησκευτικών συνηθειών, των θρησκευτικών «υποχρεώσεων». Ακόµα και η λειτουργική πράξη είναι επιφαινόµενο – συµπλήρωµα, βοήθηµα ή καρπός της ατοµικής ευσέβειας και κατανοείται σαν ευκαιρία «οικοδοµής» ή σαν θρησκευτική υποχρέωση.
Η Ευχαριστία, η θεµελιώδης ενσάρκωση του γεγονότος της σωτηρίας, αλλοιώνεται από το πιετιστικό πνεύµα καθώς εκλαµβάνεται σαν στενά «θρησκευτικό» καθήκον, σαν υποχρέωση συµπροσευχής, ίσως και ακρόασης ενός κηρύγµατος, που συνήθως εξαντλείται στον καθορισµό της ατοµικής συµπεριφοράς.
Τελικά, και αυτή η συµµετοχή των πιστών στα Μυστήρια παίρνει συµβατικό ηθικό χαρακτήρα. Η εξοµολόγηση µεταβάλλεται σε ψυχολογική «τακτοποίηση» των ατοµικών αισθηµάτων ενοχής, η Θεία Κοινωνία µετατρέπεται σε ηθική επιβράβευση της καλής συµπεριφοράς – όταν δεν είναι µια ελάχιστα συνειδητή ατοµική ή οικογενειακή συνήθεια, που εγγίζει τα όρια της µαγείας. Το βάπτισµα γίνεται αυτονόητη κοινωνική υποχρέωση και ο γάµος µια νοµιµοποίηση της σεξουαλικής σχέσης, ανεξάρτητα από κάθε ασκητική µεταµόρφωση της συζυγίας σε εκκλησιαστικό γεγονός προσωπικής κοινωνίας.
Η αντίληψη και η πρακτική αυτή των δυτικών αποτελεί ουσιαστικά έναν εγκλωβισµό των πιστών σε µια παραποιηµένη και πλαστογραφηµένη αντίληψη της Χριστιανικής ευσέβειας. Όµως, άλλο πράγµα είναι η ευλάβεια και άλλο η ευσέβεια. Σύµφωνα µε την Ορθόδοξη πίστη µας, η Ορθόδοξη Ανατολική ευλάβεια διαφέρει από τη ∆υτική ευρωπαϊκή ευσέβεια, διότι η µεν ευλάβεια έχει θεία Χάρη, η δε ευσέβεια έχει ανθρώπινο µυαλό!
Και, ενώ η Ορθοδοξία δεν είναι αντίθετη στη δυτική προοπτική της χώρας και του λαού µας, αντιτίθεται κάθετα στον αθεϊσµό καθώς και στον καπιταλισµό, που αποτελούν δύο κύρια χαρακτηριστικά της σηµερινής ∆ύσης και που παρασιτούν σε βάρος του ανθρώπου και ολόκληρου του πλανήτη, αποκόπτοντας τον άνθρωπο από την ίδια τη ζωή -τόσο την πρόσκαιρη όσο και την αιώνια-.
Η σύγχρονη αποικιοκρατία κάθε µορφής, που έχει δυτική προέλευση και επιτίθεται εναντίον του «ανεπτυγµένου» αλλά και του «αναπτυσσόµενου» κόσµου, δεν έχει κανέναν δεσµό µε τους Ορθόδοξους Χριστιανούς και θα ήταν ευχής έργο να µην είχε και κανέναν δεσµό µε τη χώρα µας. Το τελευταίο, βέβαια, προϋποθέτει, η Ελλάδα να έχει κυβερνήσεις αποτελούµενες από πραγµατικά Ορθόδοξους Χριστιανούς και όχι άχρωµους και άοσµους αγνωστικιστές, όπως, δυστυχώς, συµβαίνει σήµερα.
Η Ορθοδοξία ως συνδετικός κρίκος του Ελληνισµού µε τον υπόλοιπο κόσµο
Είναι αναµφισβήτητο, ότι η Ορθοδοξία συνδέει τους Έλληνες µε τους λαούς της ανατολικής Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής και έως έναν βαθµό µε όλους τους λαούς του υπόλοιπου πλανήτη.
Αν ο Ορθόδοξος Ελληνισµός παρήγαγε αγίους µάρτυρες, ασκητές, διδασκάλους και φιλανθρώπους, το ίδιο συµβαίνει µε τους λαούς της ανατολικής Ευρώπης, παραδοσιακά Ορθόδοξους, οι οποίοι µάλιστα -µε κυριότερους τους Ρώσους, τους Ουκρανούς, τους Σέρβους, τους Γεωργιανούς και τους Ρουµάνους- εξακολουθούν να αναδεικνύουν µεγάλους Ορθόδοξους αγίους µέχρι τις ηµέρες µας, ενώ κατά τον εικοστό αιώνα η Ορθόδοξη πίστη τους δοξάστηκε µε το αίµα εκατοµµυρίων αγίων νεοµαρτύρων, που βασανίστηκαν και µαρτύρησαν, όχι µόνον από καθεστώτα αθεϊστικά, αλλά, δυστυχώς, και από ετερόδοξους «Χριστιανούς», για να µην ξεχνούµε τις εκατοντάδες χιλιάδες Σέρβων µαρτύρων, που θανατώθηκαν για θρησκευτικούς λόγους από τους ρωµαιοκαθολικούς Ουστάσι κατά την περίοδο 1941-45.
Οι δεσµοί µας µε αυτούς τους λαούς, που σήµερα, δυστυχώς, δεν καλλιεργούνται όπως θα έπρεπε, αποτελούν δεσµούς αίµατος και πνεύµατος, δηλαδή Αγίου Πνεύµατος. που είναι ασφαλώς πολύ ισχυρότεροι από τους πλαστούς και αµφίβολης ωφέλειας οικονοµικούς δεσµούς.
Παρόµοιοι δεσµοί εξακολουθούν να υπάρχουν µε τη Συρία και την Αίγυπτο, αλλά και µε τις άλλες χώρες τις Μέσης Ανατολής, που, ενώ κατά το παρελθόν οι λαοί τους είχαν σηµαντική Ορθόδοξη πνευµατική κληρονοµιά και µεγάλους αγίους, σήµερα στενάζουν κάτω από βάρβαρα και απάνθρωπα πολιτικά και θρησκευτικά καθεστώτα.
Η Ορθόδοξη Ιεραποστολή, εξαπλωµένη παγκόσµια, µε την πρωτοβουλία και τη στήριξη όλων των Ορθόδοξων Πατριαρχείων, φέρνει στην Ορθόδοξη οικογένεια πολλούς πνευµατικούς αναζητητές αδελφούς µας από όλες σχεδόν τις χώρες του κόσµου. Η µεγάλη συµβολή του ιεραποστολικού έργου της Ορθόδοξης Εκκλησίας ανά τον κόσµο, που επιτελείται συχνά κάτω από πολύ αντίξοες και επικίνδυνες συνθήκες, φαίνεται από το πλήθος των Βορειοαµερικανών, που µεταστρέφεται στην Ορθοδοξία, από τις χιλιάδες των Αφρικανών και των Ασιατών, που βαπτίζονται Ορθόδοξοι Χριστιανοί, αλλά και από τους 250.000 Ιθαγενείς της Γουατεµάλας, που έγιναν πρόσφατα Ορθόδοξοι Χριστιανοί.
