Μιά ιστορική αναδρομή στις απόκρηες της Κεφαλονιάς.
Tου Διονύση Ε. Κονταρίνη
Θα πρέπει να ψάξει κανείς στα πολύ παλιά χρόνια γιά να βρει τις ρίζες του Ληξουριώτικου καρναβαλιού. Του καρναβαλιού, που με τα πάρα πολλά διονυσιακά στοιχεία του έχει καταφέρει να γίνει ένα από τα πλέον ονομαστά καρναβάλια της Ελλάδας και κάθε χρόνο να συγκεντρώνει πάρα πολύ κόσμο.
Μέσα από τις μετακινήσεις των πλυθησμών του νησιού μπορεί να πει κανείς ότι το καρναβάλι διατηρήθηκε αναλίωτο στα χωριά κατά τα χρόνια της ενετοκρατίας ενώ στην πόλη ο χαρακτήρας του μεταβλήθηκε από τις ανάγκες της παρουσίας του
Οι μακρόχρονες κατακτήσεις του νησιού της Κεφαλονιάς και κατ΄επέκταση και του Ληξουριού ήταν αυτές που γέννησαν τις ανάγκες, που μοιραία θα σημάδευαν την παρουσία του καρναβαλιού στην πόλη. Οι κατακτήσεις αυτές θα το μπολιάσουν με τα στοιχεία της Δύσης. Και σαν πρώτα στοιχεία θα πρέπει να αναφερθούν οι Γκιόστρες, που ήταν πρώτα βυζαντινοί και μετέπειτα δυτικοί ιππικοί αγώνες, που παίζονταν στα “καρναβάλια των ευγενών” και στα χρόνια της αγγλοκρατίας έγιναν θέαμα ολοχρονικά.
Στα χρόνια της αγγλοκρατίας επίσης θα διαδωθούν οι Καντρίλιες και οι Λαντσιέρες, που χόρευαν οι αξιωματικοί της Δύσης. Όμως στα χωριά το καρναβάλι θα διατηρήσει το λαϊκό του χαρακτήρα και θα προστεθούν σ΄αυτό, με πολύ καλή αφομοίωση, σκηνές από κρητικά δράματα και άλλα έργα του Επτανησιακού πολιτισμού. Είναι χαρακτηριστικό ότι προτιμούσαν τη σκηνή από την κονταρομαχία του Ερωτόκριτου ή κάποια ρομαντική σκηνή από λαϊκό θεατρικό έργο.
Στα χωριά η μορφή του καρναβαλιού επικεντρωνόταν σε διασκεδάσεις οι οποίες γίνοντας σε κάποια ξέφωτα ή σε αλώνια. Οι πρωτεργάτες του καρναβαλιού ήσαν συνήθως χορευτές και σε αυτούς έπεφτε το βάρος να διαμορφώσουν την όλη καρναβαλική διασκέδαση. Συνήθως φορούσαν φουστανέλα άσπρη ή άλλη με πολλά χρωματιστά μαντήλια, γιλέκο πλουμιστό και στολισμένο με πολλά κοσμήματα και στα πόδια χρωματιστές κάλτσες με πολλά κουδούνια. Οι γυναίκες ήσαν ντυμένες με μακρυά φούστα, γιλέκο και το κεφαλομάντηλο και συμμετείχαν κι΄αυτές στις χορευτικές εκφράσεις του καρναβαλικού χορού.
Το καρναβάλι που διατηρήθηκε στα χωριά, σε μεγάλο μέρος είχε δεχτεί επίδραση και από την υπόλοιπη Ελλάδα, καθώς πολλοί Έλληνες κυνηγημένοι από τους Τούρκους κατέφευγαν στα Εφτάνησα και κυρίως στην Κεφαλονιά, φέρνοντας μαζύ τους τις παραδόσεις τους. Το αλώνι όπου θα γίνονταν οι καρναβαλικές εκδηλώσεις έπερνε γιορταστική όψη στολισμένο με δάφνες και μύρτα. Εκεί διασκέδαζαν με ατέλειωτους χορούς. Την πρώτη θέση φυσικά είχαν οι κεφαλονίτικοι ρυθμοί και ακολουθούσαν τα συρτά, τα καλαματιανά ενώ τα τελευταία χρόνια προστέθηκαν και οι ευρωπαϊκοί χοροί, βαλς, ταγκό και φοξ. Βέβαια δεν έλειπαν οι Καντρίλιες και οι Λατσιέρες. Όμως τους χορούς αυτούς οι κάτοικοι των χωριών προτιμούσαν να τους χορεύουν στις σάλες των σπιτών των αρχόντων με κάποιο δικό τους ταμπεραμέντο.
Γιά το καρναβάλι του Ληξουριού, η μόνη γραπτή μαρτυρία που έχει σωθεί και είναι γνωστή σήμερα, την συναντάμε σε κάποιο μονόφυλλο του 1888, όπου ο τότε Δήμαρχος του Ληξουρίου, Άγγελος Ιακωβάτος καλεί τους Ληξουριώτες να γλεντίσουν το καρναβάλι τους με κόσμιο τρόπο και όχι με διονυσιακές υπερβολές, που φαίνεται ότι υπήρχαν μέχρι τότε. Ακόμη σώζωνται κάποιες μαρτυρίες που αναφέρουν ότι τόσο ο αξιόλογος Αγιογράφος του Ληξουρίου, Ρόκκος Ξαδάκτυλος όσο και ο μεγάλος τροβαδούρος Τζώρτζης Δελλαπόρτας διοργάνωναν μάσκαρες που έμειναν ονομαστές. Μάλιστα σε μιά από αυτές τις μάσκαρες, οι Ληξουριώτες σατίρισαν την ανακάλυψη της Αμερικής από τον Χριστόφορο Κολόμπο. Σ΄αυτή τη μάσκαρα το Ληξούρι ήταν η Κολομβία, δηλαδή η Αμερική.Η μεγάλη καρναβαλική ομάδα προκειμένου να παρουσιάσει όσο πιό καλά μπορούσε την παράσταση, χωρίστηκε σε δυό ομάδες.Αυτοί που θα ήσαν στην Κολομβία, δηλαδή στο Ληξούρι, ντύθηκαν ιθαγενείς, μάυροι και Ινδιάνοι, ενώ αυτοί που θα ερχόντουσαν με τα πλοία από τη θάλασσα ήσαν ο Κολόμβος και οι συντρόφοι του. Ήταν μεγάλη η επιτυχία της μασκαράτας τότε και άφησε εποχή στην ιστορία του Ληξουριώτικου καρναβαλιού. Από τότε το Ληξούρι ονομάστηκε Κολομβία και οι κάτοικοί του Κολόμβοι ή Κολομπαίοι.
Με το πέρασμα των χρόνων το καρναβάλι του Ληξουριού κάθε περίοδο γινόταν και πιό σημαντικό και μπορεί κανείς να πει ότι ακολουθούσε τις ελληνικές αλλά και παγκόσμιες εξελήξεις προκειμένου να αντλεί τα σατυρικά του θέματα.
Πάντοτε σε όλες τις εκδηλώσεις πρωτοστατούσε η Φιλαρμονική Σχολή Ληξουρίου και φυσικά δεν έλειπαν οι Καντρίλιες και οι Λατσιέρες.
Στις απόκρηες του 1927 η παρέα του Κωστή Δελλαπόρτα θα παρουσιάσει στο Αργοστόλι μιά καταπληκτική μάσκαρα με θέμα τον Βασιλέα του Σιάμ. Η οργάνωση των Ληξουριωτών και η άψογη εμφάνησή τους θα αποσπάσει το πρώτο βραβείο και θα αφήσει μιά εικόνα που συζητήθηκε γιά πολλά χρόνια.
Είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι το καρναβάλι στο Ληξούρι βρήκε το δρόμο του, το δρόμο προς την επιτυχία, μέσα στο πνεύμα της παρέας και της ταβέρνας. Από τα παλιά χρόνια ο χώρος της ταβέρνας και διαφόρων άλλων μαγαζιών ήταν τόπος συνάντησης και μέσα σ΄αυτούς τους χώρους γεννιούνταν οι ιδέες και πέρνονταν οι αποφάσεις. γιά να υλοποιηθούν. Εκεί λοιπόν, σ΄αυτούς τους χώρους γεννήθηκε η αριέττα και η λαϊκή καντάδα, μέσα από την εσωτερική ανάγκη γιά πειράγματα και σατυρικά δρώμενα όπως τα έννοιωθαν οι Ληξουριώτες.
Στα μεταπολεμικά χρόνια που η ανάγκη γιά επικοινωνία παρουσιάστηκε ακόμη πιό μεγάλη, οι παρέες, μετά από τις δουλιές τους συναντιόντουσαν στις ταβέρνες και μαζύ με το τραγούδι και τις ιστορίες που έλεγαν σκάρωναν πειράγματα που αποτελούσαν τη βάση γιά το επόμενο πετυχημένο καρναβάλι του Ληξουριού.
Σε όλες αυτές τις δύσκολες κοινωνικές και οικονομικές καταστάσεις που επικρατούσαν μεταπολεμικά οι Ληξουριώτες κατάφερναν πάντα να διατηρήσουν έντονο τον σατυρικό χαρακτήρα τους και να παρουσιάσουν μιά σειρά από κωμικούς που πρωταγωνίστησαν και δημιούργησαν τα επόμενα πετυχημένα καρναβάλια.
Μέχρι το 1960 το Ληξουριώτικο καρναβάλι θα κρατήσει το χαρακτήρα της παρέας και θα είναι πάντα γεμάτο ζωντάνια και κέφι.
Το 1960 είναι η χρονιά που οι πρωταγωνιστές κωμικοί και οι φίλοι της παρέας τους, καθώς και νέοι δραστήριοι της πόλης, θα κάμουν ένα καρναβάλι οργανωμένο, ένα καρναβάλι που θα χαράξει την αρχή μιάς δεκαετίας η οποία θα δώσει στο Ληξούρι τον χαρακτηρισμό της πατρίδας του καρναβαλιού. Τη δεκαετία αυτή ο βασιλιάς καρνάβαλος θα πάρει θέμα και ως συνήθως θα είναι κάποιο πρόσωπο που έρχεται απ΄έξω και κατακτά την πόλη. Ο λαός το υποδέχεται από τη θάλασσα με τιμές και δόξες και υπόσχεται να κάμει πολλά καλά στην πόλη. Ωστόσο με οργανωμένη παρουσίαση και χωρίς να τους λέιψει ποτέ το αυθόρμητο και το πηγαίο θα παρουσιάζουν σκηνές από γάμο ή κηδεία πράγμα που γινόταν και πιό παλιά, γιά να σατυρίζονται τέτοιες στιγμές της ζωής. Βασικοί πρωταγωνιστές αυτά τα χρόνια ήταν το λεγόμενο Τρίο Στατάμ και το αποτελούσαν οι Ηλίας Δημοσθένους Μηνιάτης, Νικολός Ποταμιάνος, Λέανδρος Σοφιανός και Νικολάκης Παγώνης. Και φυσικά και πάρα πολλοί άλλοι που άφησαν εποχή.
Η εποχή μετά από τους καταστρεπτικούς σεισμούς του 1953 θα δώσει μιά άλλη μορφή στο Ληξουριώτικο καρναβάλι. Αυτή τη φορά στο καρναβάλι θα οργανωθούν τα σχολεία αλλά και άλλες ομάδες, όπως η Βαλλιάνειος Επαγγελματική σχολή, χορευτικοί σύλλογοι και πάντα πρώτη η Φιλαρμονική Σχολή της πόλης.
Με την ανοικοδόμηση που έγινε μετά από τους καταστρεπτικούς σεισμούς, το Ληξούρι έχει αφήσει πίσω του τα στενοκάντουνα και η νέα πόλης μέσα σε όλα έχει και άνετους πλέον δρόμους. Έτσι το καρναβάλι πλουτίζεται με καρναβαλικές κατασκευές και άρματα. Τα άρματα αυτά φτιαγμένα με μεράκι και λεπτοδουλιά έδιναν την εντύπωση πως το Ληξουριώτικο καρναβάλι είχε γίνει πλέον ένα βίωμα γιά τους κατοίκους του και αποτελούσε πλέον ένα μέρος του πολιτισμού του.
Οι Ληξουριώτες δεν κάνουν καρναβάλι από συνήθεια. Μπορεί να πει κανείς ότι έχουν στο αίμα τους το καρναβάλι τους. Είναι μέρος της πολιτιστικής τους ύπαρξης και τους χαρακτηρίζει το πνεύμα και η διάθεσή τους να σκορπούν το γέλιο και τη χαρά. Μέσα στη χειμερινή περίοδο υπάρχει αυτή η ανάγκη γιά να επικοινωνήσουν και να δείξουν αυθόρμητα πως δεν ζουν χωρίς την σάτυρα και το πείραγμα. Χιλιάδες κόσμου παρακολουθούσαν το Ληξουριώτικο καρναβάλι γιατί γνώριζαν πως οι πρωταγωνιστές τους θα τους δικαιώσουν. Η καλή οργάνωση βασιζόταν στην ομαδική εργασία. Η Οικονομική Επιτροπή βοηθούσε γιά το καλύτερο και η Κατασκευαστική Επιτροπή, από ράφτες, ξυλουργούς και τεχνίτες προσέφεραν αφιλοκερδώς τις υπηρεσίες τους. Όλοι τους είχαν έναν μόνο σκοπό. Να πετύχει το καρναβάλι. Κι΄όταν δεν είχαν χρήματα ή ήσαν δύσκολοι οι καιροί, όπως το 1966, έβγαιναν με μιά κασελέτα από εκκλησιά και μάζευαν χρήματα γιά τον…..Άγιο Καρνάβαλο. Φυσικά μόνο στο Ληξούρι θα μπορούσε να συμβεί αυτό το γεγονός. Της αγιοποίησης του καρναβάλου. Από το 1995 το Ληξουριώτικο καρναβάλι κάπως αλλάζει πρόσωπο αφού σ΄αυτό πρστίθενται και οι λατινοαμερικάνικοι ρυθμοί. Παρ΄όλα αυτά η ένταση κορυφώνεται ακόμη πιό πολύ και φυσικά δεν λείπουν ποτέ τα πειράγματα και το σατυρικό στοιχείο.
Το καρναβάλι στο Ληξούρι είναι συνέχεια της παράδοσης και του τοπικού πολιτισμού. Παρέχει το κέφι και τη διασκέδαση σε εποχή δύσκολη και συγχρόνως καταφέρνει να γίνει πόλος έλξης γιά τους τουρίστες και τους υπόλοιπους Κεφαλονίτες.Η συνέχιση του καρναβαλιού γιά το Ληξούρι μπορεί να πει κανείς ότι είναι μιά ανάγκη. Μιά ανάγκη ζωής. Μιά ανάγκη που προβάλλει όχι μόνο από τις απαιτήσεις αλλά και από την έκφραση του χιούμορ, του πειράγματος αλλά και της σάτυρας που μέσα στο αίμα τους κλείνουν οι κάτοικοι τούτης της πόλης.
Άλλωστε σαν η καρναβαλιάτικη πομπή περνάει μπρος από το άγαλμα του Λασκαράτου στην κεντρική πλατεία όλοι μοιάζουν να λένε στο μεγάλο σατυρικό ποιητή. Δάσκαλε. Μείναμε πιστοί στην σάτυρα που εσύ μας δίδαξες.
