Αθήνα, 4 Οκτωβρίου 2014.
Του Χρήστου Ηλιόπουλου*
Το ελληνικό κληρονομικό δίκαιο προβλέπει τρεις τύπους διαθήκης, την ιδιόγραφη, την μυστική και την δημόσια. Η ιδιόγραφη διαθήκη είναι αυτή που γράφεται ολόκληρη με το χέρι του διαθέτη, υπογράφεται στο τέλος του κειμένου της από τον ίδιο και έχει ημερομηνία και το όνομα του διαθέτη.
Η μυστική διαθήκη γράφεται είτε με το χέρι του διαθέτη και υπογράφεται από αυτόν, είτε από τρίτο πρόσωπο, οπότε ο διαθέτης πρέπει να υπογράφει σε κάθε ημίφυλλο και στο τέλος του κειμένου. Η μυστική διαθήκη παραδίδεται σε συμβολαιογράφο, συντασσομένης πράξεως παραδόσεως της διαθήκης.
Η δημόσια διαθήκη συντάσσεται σε συμβολαιογράφο παρουσία μαρτύρων και καταχωρείται στο αρχείο του συμβολαιογράφου.
Για πολλές δεκαετίες στο ελληνικό κληρονομικό δίκαιο ίσχυε η θεμελιώδης αρχή ότι οι τρεις τύποι διαθήκης που προβλέπονται από τον Αστικό Κώδικα, δηλ. η ιδιόγραφη, η μυστική και η δημόσια, έχουν ίδια ισχύ και καμία δεν θεωρείται αυξημένης ισχύος έναντι των άλλων.
Με το Νόμο 4182/2013 καθιερώνεται εξαίρεση της αρχής της ισότητος μεταξύ των τριών τύπων διαθήκης, εις βάρος της ιδιογράφου και της μυστικής. Η νέα διάταξη ορίζει ότι αν κάποιος δεν έχει συγγενείς εξ αίματος έως τον τέταρτο βαθμό, δεν έχει δηλαδή εξ αδιαθέτου κληρονόμους, για να αφήσει με διαθήκη την κληρονομία του σε μη συγγενικό του πρόσωπο, που νομικά ονομάζεται εξωτικός, θα πρέπει να το κάνει μόνο με δημόσια διαθήκη.
Αν δηλαδή κάποιος που δεν έχει εξ αίματος συγγενείς, επιθυμεί να αφήσει την περιουσία του σε κάποιον μη συγγενή, μπορεί να το κάνει μόνο με δημόσια διαθήκη, που γίνεται σε συμβολαιογράφο, ενώ αν συντάξει ιδιόγραφη ή μυστική διαθήκη, αυτή θα θεωρηθεί άκυρη και δεν θα ισχύσει.
Με την διάταξη αυτή, αμφιβόλου συνταγματικότητας, περιορίζεται το δικαίωμα του διατιθέναι, δηλ. της ελευθερίας που έχει κάθε άνθρωπος να διαθέτει τα περιουσιακά του στοιχεία με όποιον τρόπο θέλει, διότι του απαγορεύεται στην ουσία να χρησιμοποιήσει έναν απολύτως έγκυρο και νόμιμο τρόπο διαθήκης, αυτόν της ιδιογράφου, εάν θελει να αφήσει περιουσιακά του στοιχεία σε εξωτικό, δηλαδή σε μη συγγενικό πρόσωπο.
Η δικαιολογητική βάση αυτής της διατάξεως είναι η προστασία του συμφέροντος του Δημοσίου, διότι στις περιπτώσεις που κάποιος διαθέτης δεν έχει εξ αδιαθέτου κληρονόμους, κληρονόμος τελικά καλείται το Ελληνικό Δημόσιο. Έχουν πράγματι υπάρξει περιπτώσεις στις οποίες «κατασκευάσθηκαν» διαθήκες ανθρώπων που απεβίωσαν χωρίς συγγενείς, ώστε να επιχειρείται να κληρονομήσει κάποιος τρίτος με πλαστογραφία, ενώ χωρίς την ιδιόγραφη διαθήκη η περιουσία θα κατέληγε υπέρ του Δημοσίου.
Η προσπάθεια ωστόσο αποθαρρύνσεως μερικών επιτηδείων που σκέπτονται να πλαστογραφήσουν διαθήκες, δεν δικαιολογεί την στέρηση κάθε ανθρώπου από το δικαίωμά του να συντάσσει όποιον τύπο διαθήκης επιθυμεί και να ορίζει όποιον κληρονόμο αυτός επιλέγει, αλλοιώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την βασική αρχή του ελληνικού δικαίου ότι όλες οι διαθήκες, επομένως και οι ιδιόγραφες, έχουν ισοδύναμη ισχύ.
*Ο Χρήστος Ηλιόπουλος
είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω,
Master of Laws.
www.greekadvocate.eu
[email protected]
[email protected]
