Πως και γιατί οι Αθηναίοι πίστεψαν αυτούς οι οποίοι κατηγόρησαν το πιο λαμπρό τέκνο της Αθήνας τον Σωκράτη, αποφάνθηκαν ότι ήταν επικίνδυνος για την δημοκρατία και ότι η μόνη λύση ήταν ο θάνατος του;
Αυτό το ερώτημα ενσκήπτει στο μυαλό κάθε ερευνητή που μελετά τα πεπραγμένα της εποχής εκείνης. Το ίδιο ερώτημα θέτει και ο καλύτερος – ίσως- μαθητής του Σωκράτη ο Ξενοφών στο έργο του «Απολογία Σωκράτους». Ας δούμε εν συντομία το κατηγορητήριο: κατηγορήθηκε ο δάσκαλος ότι έπαψε να πιστεύει στους υφιστάμενους τότε θεούς και όχι μόνο αυτό αλλά επιχειρούσε να εισάγει νέες θεότητες, επίσης ότι ενστερνιζόταν νέες κοινωνικές ιδέες τις oποίες και διέδιδε, άρα διέφθειρε και την νεολαία («ἀδικεῖ Σωκράτης, οὓς μὲν ἡ πόλις νομίζει θεοὺς οὐ νομίζων, ἕτερα δὲ δαιμόνια καινὰ εἰσηγούμενος· ἀδικεῖ δὲ καὶ τοὺς νέους διαφθείρων. Τίμημα θάνατος»).
Κατηγορίες τόσο παλιές όσο σχεδόν και η παρουσία του ανθρώπου στην γη. Με αυτές τις κατηγορίες πάντοτε βάλλονται οι πρωτοπόροι από το παλιό και έωλο που αργοπεθαίνει έχοντας την νοσηρή πεποίθηση ότι είναι αιώνιο θέσφατο και κραταιό. Πλήρη απολυτοποίηση του κίβδηλου σχετικού που απαντάται σε εποχές εκφυλισμού.
Το καθεστώς της τότε εποχής είχε αρχίσει να διαλύεται εκ των έσω.
Πώς εδραιώθηκαν λοιπόν τόσο κραυγαλέα ανυπόστατες κατηγορίες μετά και την από πριν διακήρυξη του μαντείου των Δελφών ότι ο Σωκράτης ήταν «ανδρών απάντων σοφώτατος»; Και το μαντείο των Δελφών έχαιρε εκτιμήσεως σεβασμού και αποδοχής από όλους τους Έλληνες και ουδείς τολμούσε να αμφισβητήσει τους χρησμούς του.
Κάποιοι ερευνητές της ζωής του Σωκράτη διατείνονται ότι ο κατ’ εξοχήν «αντίπαλος» του ήταν ο Αριστοφάνης. Γεγονός είναι ότι οι επιθέσεις του ήταν ακραίες και με μεγάλη συχνότητα. Προϊόντος του χρόνου πιθανόν να συνέβαλλαν στην καλλιέργεια κλίματος εναντίον του Σωκράτη. Μελετώντας όμως τον βίο ενός από τους τρείς κατηγόρους του Σωκράτη, του Άνυτου ίσως κατανοήσουμε ακριβέστερα το πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι της εποχής. Ο Άνυτος γεννήθηκε προς το τέλος του ε΄ αιώνος π.χ. Γόνος πλούσιου βυρσοδέψη με όνομα Ανθεμίων, έτυχε καλής μορφώσεως. Εξ αρχή είχε φιλική σχέση με τον Σωκράτη, ενώ όπως φαίνεται από τον πλατωνικό διάλογο «Μένων» έτρεφε συμπάθεια προς την φιλοσοφία. Εχθρός των σοφιστών.
Βάσιμα θεωρείται πως ο Άνυτος εισερχόμενος στην πολιτική, τάχθηκε κ εξυπηρέτησε εκείνους που επεδίωκαν τον θάνατο του Σωκράτη. Ας δούμε μερικά γεγονότα: Το 409 ως στρατηγός έχοντας μαζί του 30 πλοία διετάχθη να πλεύσει προς την Πύλο. Εξαιτίας όμως σφοδρότατης θαλασσοταραχής δεν μπόρεσε να προσεγγίσει. Επιστρέφοντας αντιμετώπισε δίκη εναντίον του. Κατάφερα να σώσει την ζωή του διότι δωροδόκησε τους δικαστές. Η Αθηναϊκή δημοκρατία είχε φτάσει σε τέτοιο ευτελισμό, ώστε ισχύς κάθε πολίτη ήταν τα χρήματα.
Η αρετή λοιπόν όπως αποκρυσταλλωνόταν στην διδασκαλία του Σωκράτη ήταν εκ διαμέτρου αντίθετη και εγκαρσίως διαφορετική με τα κρατούντα στην πολιτική και κοινωνική ζωή της εποχής.
Αν και ο Άνυτος με την παραπομπή του σε δίκη γεύτηκε την ανάλγητη κρίση της δημοκρατίας που έχανε την ουσία της, ήταν φυσικό αυτός και οι ομοιούσιοι του να μην συμπαθούν τον Σωκράτη και την διδασκαλία του περί αρετής. Ο Άνυτος εκ της ιδίας υφής του διεφθαρμένου πλέον πολιτικού καθεστώτος, ήταν ακριβώς η αντίθετη όψη από αυτόν που ορίζουμε ως ιδεολόγο δημοκράτη. Στην αντίπερα όχθη ο Σωκράτης αν και είχε αριστοκρατικά πολιτικά φρονήματα ήταν ιδεολόγος ενστερνιζόμενος τα ουσιαστικά της δημοκρατίας στοιχεία. Ο Άνυτος όπως και παρακάτω θα δούμε, προφανέστατα, ήταν ο πολιτικός της ιδιοτέλειας.
Επίσης οι θεωρήσεις του περί της πολιτικής κάθε άλλο παρά αποσαφηνισμένες ήταν.
Πριν το 404 εν μέσω του Πελοποννησιακού πολέμου έγινε φίλος του Θηραμένους και υποστηρικτής της πολιτικής μερίδας των μετριοπαθών. Έφυγε από την Αθήνα μετά το πέρας του πολέμου και την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα Τυράννων . Μετακινήθηκε στο στρατόπεδο των δημοκρατικών. Συμπαρατάχτηκε με εκείνους οι οποίοι το 403 με ηγήτορα τον Θρασύβουλο κυρίεψαν το φρούριο της Φυλής. Όπως τα γεγονότα αποδεικνύουν είχε ευκολία μετακίνησης από την μία πολιτική πτέρυγα στην άλλη. Στην εμφύλια διαμάχη που ακολούθησε συμπαραστάθηκε σε πολλούς ολιγαρχικούς και κατά την αποκατάσταση της δημοκρατίας υποστήριξε την αμνηστία.
Το 399 – τέσσερα χρόνια μετά την κατάρρευση της τυραννίας των Τριάκοντα – Άνυτος, Μέλητος (άσημος τραγικός ποιητής) και Λύκων (ρήτορας ) ήταν οι τρείς κατήγοροι του Σωκράτη. Οι λόγοι που ο Άνυτος κατηγόρησε τον Σωκράτη; Μα η απουσία ηθικής, η ιδιοτέλεια και η έλλειψη, η παντελής έλλειψη, δημοκρατικής συνείδησης.
Ο Άνυτος προόριζε τον γιό του για το βυρσοδεψείο το οποίο διατηρούσε. Τον απόγονο του όμως πιο πολύ τον ενδιέφεραν οι συζητήσεις με τον Σωκράτη και δε ήθελε να ασχοληθεί(τουλάχιστον την συγκεκριμένη χρονική περίοδο) με την οικογενειακή επιχείρηση. Αίτιο όλης αυτής της κατάστασης ο Άνυτος θεωρούσε τον Σωκράτη. Ας σημειωθεί ότι ο Σωκράτης επέκρινε τον Άνυτο που δεν άφηνε τον γιό του να ασχοληθεί με την φιλοσοφία.
Λέγεται ότι αργότερα η δημοκρατία των Αθηνών θανάτωσε τους κατηγόρους χωρίς δίκη*, ή ότι οι Αθηναίοι πολίτες εξόρισαν τον Άνυτο στην Ηράκλεια του Πόντου όπου οι κάτοικοι είτε τον λιθοβόλησαν είτε τον έδιωξαν**. Σε άλλη όμως αναφορά βρίσκουμε ότι Άνυτος όχι μόνο δεν τιμωρήθηκε αλλά το 388 είχε το αξίωμα του σιτοφύλακα.
Το φαινόμενο του Άνυτου και ο ρόλος του στην καταδίκη του Σωκράτη ήταν απότοκο, παρεπόμενο, ένα παράγωγο αν θέλετε της βαθιάς διάβρωσης της Αθηναϊκής δημοκρατίας…
___________________________________________________________________________*Διόδωρος Σικελώτης
**Διογένης Λαέρτιος
