Δύο ή περισσότερες διαθήκες από το ίδιο πρόσωπο

Του Χρήστου Ηλιόπουλου*

Για να ορίσει κάποιος με διαθήκη το πώς θα μοιρασθεί μετά θάνατον η περιουσία του, συνήθως συντάσσει μία διαθήκη, είτε σε συμβολαιογράφο, είτε ιδιόγραφη. Κάποιες φορές όμως ο διαθέτης αφήνει περισσότερες από μία διαθήκες.

Ο διαθέτης μπορεί να υπογράψει δύο ή και περισσότερες διαθήκες επειδή θέλει με την πιο πρόσφατη διαθήκη να ανακαλέσει την προηγούμενη ή τις προηγούμενες διαθήκες του. Κατά το δίκαιο που ισχύει στην Ελλάδα, αλλά και στις περισσότερες χώρες, όταν υπάρχει αντίθεση ή σύγκρουση μεταξύ των διατάξεων περισσοτέρων διαθηκών, υπερισχύει η πιο πρόσφατη, δηλαδή η τελευταία χρονικώς διαθήκη. Όταν λοιπόν ένας διαθέτης έχει συντάξει μία διαθήκη, αλλά αργότερα επιθυμεί να αλλάξει τους ορισμούς της τελευταίας του βουλήσεως, μπορεί να συντάξει νέα διαθήκη, ακυρώνοντας την προηγουμένη.

Νέα διαθήκη, όμως, μπορεί κάποιος να συντάξει όχι διότι θέλει κατ’ ανάγκην να ακυρώσει την προηγούμενη διαθήκη του, αλλά διότι θέλει να την συμπληρώσει, επειδή επί παραδείγματι μπορεί να μην έχει ορίσει στην πρώτη διαθήκη του τον τρόπο με τον οποίο θα διατεθούν μετά θάνατον όλα τα περιουσιακά του στοιχεία.

Δεύτερη διαθήκη μπορεί να συντάξει κάποιος και επειδή άλλαξαν οι συνθήκες και τα δεδομένα μετά την σύνταξη της πρώτης διαθήκης. Μπορεί δηλαδή στο μεταξύ να αγόρασε ένα καινούργιο περιουσιακό στοιχείο στο οποίο δεν αναφέρεται με την πρώτη διαθήκη του και να θέλει να ορίσει με την δεύτερη διαθήκη του πού θα πάει αυτό μετά τον θάνατό του. Μία άλλη περίπτωση είναι ο διαθέτης μετά την σύνταξη της πρώτης διαθήκης του να πούλησε ένα ή περισσότερα ακίνητά του, με αποτέλεσμα να αλλάζει πλέον η αναλογία με την οποία θέλει να αφήσει στα παιδιά του ή στους συγγενείς του τα υπόλοιπα ακίνητά του.

Είναι δυνατόν δηλαδή με την πρώτη διαθήκη του να είχε αφήσει από δύο ίσης περίπου αξίας ακίνητα σε καθένα από τα τρία του παιδιά, ενώ μεταγενέστερα πούλησε κάποια από αυτά, με αποτέλεσμα να χρειάζεται νέα διαθήκη για να αναδιανείμει την εναπομένουσα περιουσία του. Γι’ αυτό, όταν βρεθούν και δημοσιευθούν στο Δικαστήριο περισσότερες από μία διαθήκες του ιδίου προσώπου, δεν είναι πάντοτε απαραίτητο να ισχύει μόνο η τελευταία, ακυρώνοντας όλες τις προηγούμενες. Αυτό βεβαίως συμβαίνει όταν στην τελευταία διαθήκη του ο διαθέτης ορίζει ρητώς και κατηγορηματικώς ότι ακυρώνει όλες τις προηγούμενες, ή όταν από το περιεχόμενο της τελευταίας διαθήκης του είναι φανερό ότι ακυρώνονται όλες οι προγενέστερες, αφού έχουν περιεχόμενο αντίθετο με την πλέον πρόσφατη.

Μπορεί, ωστόσο, περισσότερες από μία διαθήκες να ισχύουν ταυτοχρόνως, στον βαθμό που η καθεμιά αναφέρεται σε διαφορετικά περιουσιακά στοιχεία και οι διατάξεις της μίας δεν είναι αντίθετες από την άλλη.

Μία τέτοια περίπτωση αντιμετώπισε το Εφετείο Θεσσαλονίκης με την υπ’ αριθ. 1565/2005 απόφασή του. Η διαθέτις στην περίπτωση αυτή άφησε όχι μία, αλλά τρεις διαθήκες, όλες δημόσιες, δηλαδή συνταχθείσες σε συμβολαιογράφο. Με τις διαθήκες αυτές η διαθέτις δεν άφηνε κανένα από τα περιουσιακά της στοιχεία στα ανήψια της (τέκνα της προαποβιωσάσης αδελφής της), αλλά αντιθέτως, τα άφηνε σε τρίτα, μη συγγενικά πρόσωπα. Αιτιολογία της αποφάσεώς της αυτής εμφανιζόταν ότι τα ανήψια της ήταν εγκατεστημένα στις ΗΠΑ, ενώ τα τρίτα πρόσωπα που ορίζονταν ως κληρονόμοι έμεναν στην ίδια πολυκατοικία και της παρείχαν περίθαλψη και περιποίηση.

Το Εφετείο, αφού μελέτησε όλα τα αποδεικτικά στοιχεία,και τις καταθέσεις των μαρτύρων, κατέληξε στο να ακυρώσει μερικές μόνο από τις διατάξεις της δεύτερης διαθήκης, κρίνοντας ότι η διαθέτις, με όσα θέλησε να γραφούν στο τέλος αυτής της διαθήκης της, επλανήθη και δεν εδήλωσε όσα πράγματι ήθελε. Ότι δηλαδή δεν ήθελε στην πραγματικότητα να αφήσει το σύνολο των περιουσιακών της στοιχείων, που δεν άφηνε με τις άλλες διαθήκες της, στα παιδιά της γυναίκας (μη συγγενούς) η οποία την περιέθαλπε, αλλά ότι η πραγματική της βούληση ήταν τα υπόλοιπα περιουσιακά της στοιχεία να διατεθούν στους εξ αδιαθέτου κληρονόμους της, δηλαδή στα ανήψια της.

Το Δικαστήριο ήχθη στην κρίση αυτή και από το γεγονός ότι το οικόπεδο επί του οποίου χτίσθηκε το οίκημα με τα περιουσιακά στοιχεία της διαθέτιδος είχε εν μέρει δωρηθεί στην ίδια από την αδελφή της (μητέρα των ανηψιών της), επομένως, κατά το Δικαστήριο, δεν ήταν δυνατόν η διαθέτις να ήθελε να μην αφήσει τίποτα στα ανήψια της.Το Εφετείο λοιπόν ακύρωσε μόνον μέρος της δεύτερης διαθήκης, ως προϊόν πλάνης, ενώ θεώρησε έγκυρες την πρώτη και την τρίτη διαθήκη, αλλά και την δεύτερη, κατά τις υπόλοιπες, μη ακυρωθείσες διατάξεις της.