ΕΝΑ ΕΦΙΚΤΟ ΟΡΑΜΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 

Δημήτριος Παχής* 

Είναι γνωστό σε εχθρούς και φίλους ότι η Ελλάδα υπέφερε και εξακολουθεί να υποφέρει τις επιπτώσεις μιας βαθιάς οικονομικής κρίσης που απείλησε την οντότητα της χώρας και τη δομή της ελληνικής κοινωνίας τα τελευταία δώδεκα χρόνια. Ακόμα και μια εκτενής ανασκόπηση των καταστροφικών επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης θα ήταν ελλιπής. Ο φάκελος της κρίσης θα παραμείνει ανοιχτός ίσως για δεκαετίες.  Διότι πως είναι δυνατόν, π.χ., να υπολογιστεί ο πραγματικός και ακριβής αντίκτυπος της μαζικής μετανάστευσης εκατοντάδων χιλιάδων, κυρίως νέων και καλώς εκπαιδευμένων Ελλήνων; 

Κατά τη διάρκεια της κρίσης, και μέσα σε λίγα  χρόνια, ο πληθυσμός της  Ελλάδας  μειώθηκε και η μέση ηλικία αυξήθηκε. Το βιοτικό επίπεδο ενός σημαντικού ποσοστού του πληθυσμού κατάρρευσε και η παρουσία φανερής φτώχειας συγκλόνισε και τους μη Έλληνες.  Η οικονομική αδυναμία της χώρας έφερε πολιτική αστάθεια και οικονομικούς κραδασμούς που αντίπαλοι και υποτιθέμενοι φίλοι και σύμμαχοι εκμεταλλεύτηκαν προς όφελός τους. Το δημοκρατικό πολιτικό  σύστημα δοκιμάστηκε σκληρά, αλλά κατάφερε να επιβιώσει και να θριαμβεύσει. Οι εσωτερικοί και εξωτερικοί κίνδυνοι συσπείρωσαν τους Έλληνες, οι οποίοι εναπέθεσαν  την εμπιστοσύνη τους στην πολιτική ηγεσία. Η πολιτική ελίτ άρχισε να δίνει λύσεις στα μεγάλα και δύσκολα προβλήματα της εξωτερικής πολιτικής και σε άλλα μεγάλα εσωτερικά προβλήματα που διαβρώνουν τις οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις στη χώρα. 

Μόνο με γιγάντιες προσπάθειες θα βρει η χώρα το δρόμο της μεγάλης και ανανεωτικής ανάπτυξης, μιας ανάπτυξης που θα πείσει το ντόπιο εκπαιδευμένο εργατικό και επιχειρηματικό δυναμικό να παραμείνει στην Ελλάδα. Όντως, γίνονται μεγάλες προσπάθειες ώστε η Ελλάδα να γίνει και αυτή ένας πόλος επενδύσεων. Τα αποτελέσματα φαίνονται κάπως ενθαρρυντικά.  Εδώ δεν αναφέρομαι σε προσπάθειες ευκαιρίας της κυβέρνησης  να παρέχει άδειες παραμονής (Golden Visa) σε όσους αλλοδαπούς καταβάλουν ένα υψηλό χρηματικό αντίτιμο. Τα έσοδα των 2 δισεκατομμυρίων από αυτή τη πρωτοβουλία βοηθάνε να καλύψουν ανάγκες κατά τη περίοδο της πανδημίας, αλλά δεν προσφέρουν συνετές και δομικές λύσεις σε χρόνια προβλήματα της αδύναμης παραγωγικής βάσης σε τόσους πολλούς βασικούς κλάδους της οικονομίας, όπως η γεωργία, η βιομηχανική παραγωγή, το εμπόριο και οι υπηρεσίες υψηλών προδιαγραφών και υψηλής προστιθέμενης αξίας. Οι μεγάλες ξένες επενδύσεις που σχεδιάζονται ή έχουν ήδη υλοποιηθεί σε διάφορους τομείς της χώρας είναι αυτές που θα δώσουν την αναγκαία  ώθηση για την αναγέννηση και την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. 

Επιτέλους οικονομικοί ιθύνοντες αντιλαμβάνονται ότι η συντηρητική νοοτροπία της απομόνωσης της ελληνικής οικονομίας από τον διεθνή επιχειρηματικό στίβο δεν έχει μέλλον. Ατομικές και οργανωμένες προσπάθειες από επιστήμονες και επιχειρηματίες δείχνουν πως η Ελλάδα μπορεί να δημιουργήσει επιχειρήσεις του μέλλοντος μόνη της ή σε συνεργασία με δυναμικές και καινοτόμες επιχειρήσεις από το εξωτερικό. Με λίγα λόγια, η επιχειρηματική κοινωνία οργανώνεται και προσαρμόζεται στο νέο περιβάλλον του διεθνούς ανταγωνισμού. Για παράδειγμα, αναφέρεται στον ελληνικό τύπο ότι μέσα σε λίγα χρόνια η αξία των νέων ελληνικών startups (νεοφυείς εταιρίες) σε διάφορους κλάδους υψηλής τεχνολογίας έφτασε στα 4 δισεκατομμύρια ευρώ. Όπως συμβαίνει όμως στον κόσμο της τεχνολογίας, πολλές από τις νέες εταιρίες που έχουν ανάγκη χρηματοδότησης ή πρόσβασης σε διεθνείς αγορές εξαγοράζονται ή ελέγχονται από διεθνείς κολοσσούς για να καταλήξουν ίσως ως ένα μικρό παράρτημά τους. Είναι εύλογο ότι πολλές μικρές επιχειρήσεις έχουν ανάγκη τις μεγάλες επιχειρήσεις για να έχουν πρόσβαση σε κεφάλαια και στις μεγάλες αγορές. Κάτι τέτοιο δεν άσχημο αυτό καθ’ αυτό.  Από μια σκοπιά, η εξαγορά επιβραβεύει την εφευρετικότητα και ανταμείβει τους κόπους, κάτι που παρατηρείται σε όλες τις χώρες, ιδιαίτερα στις σχετικά μικρές χώρες με αδύναμες οικονομίες. Οι κανόνες της διεθνοποιημένης αγοράς  γράφονται πάντα από τους ισχυρούς και σε τέτοιο βαθμό που παρεμβάσεις από κυβερνήσεις για το έλεγχο νέων επιχειρήσεων και την προστασία τους από τον διεθνή ανταγωνισμό δεν επιτρέπονται από τους κανονισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΠΟΕ. Τέτοιες κυβερνητικές παρεμβάσεις βαφτίζονται από τους δυνατούς ως αθέμιτος συναγωνισμός. Συχνά όμως οι ισχυρές οικονομίες ξεχνούν τους δικούς τους κανόνες και βοηθούν τις μεγάλες επιχειρήσεις τους σε ώρα ανάγκης, όπως το έκανε η  Γερμανία πρόσφατα για να σώσει την αεροπορική εταιρεία Λουφτχάνσα. 

Και όμως οι κυβερνήσεις κάθε χώρας θα έπρεπε να βοηθάνε κατά το δυνατό για να αναπτύξει ο τόπος επιτυχείς εταιρίες για να αυξηθεί η απασχόληση και τα εισοδήματα του λαού. Η παιδεία, η έρευνα, οι φορολογικοί μηχανισμοί, οι φυσικές και διευθυντικές υποδομές είναι τα εργαλεία της πολιτείας για την ανάπτυξη πετυχημένων επιχειρήσεων. Και κάτι ακόμα πολύ αναγκαίο για το αβέβαιο μέλλον. Αυτό που θα δώσει νέα ώθηση στην ανάπτυξη της Ελλάδας το μέλλοντος είναι ο συντονισμός και σχεδιασμός για τις κατηγορίες επιχειρήσεων που θα λάβουν την υποστήριξη τις κυβέρνησης. 

Είναι πια γνωστό ότι οι μικρές επιχειρήσεις δεν είναι ανταγωνιστικές, δεν προσφέρουν σταθερή εργασία, ούτε υψηλούς μισθούς. Μια έρευνα της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας το 2019 έδειξε ότι, σε αντίθεση με τις μεσαίες και τις μεγάλες επιχειρήσεις, οι μικρές επιχειρήσεις στην Ελλάδα δεν κατάφεραν να επανακτήσουν τα κέρδη που είχαν πριν από την κρίση του 2009. Τέτοιες βαθιές κρίσεις φανερώνουν και τις μεγάλες αδυναμίες της οικονομίας.  Η ίδια έρευνα καταλήγει ότι οι ντόπιες επιχειρήσεις είναι η ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας, αλλά έτσι που είναι οργανωμένες σήμερα κρατάνε τη χώρα πίσω. Η πολιτεία μπορεί να διευκολύνει και να προωθήσει την ορθολογική αναδιάρθρωση του υπάρχοντος επιχειρηματικού ιστού. Πέρα από την προώθηση εταιρικών συγχωνεύσεων, υπάρχουν και άλλα κίνητρα για να διευκολύνουν  την ανάπτυξη μεσαίων και μεγάλων επιχειρήσεων. 

Η μεγάλη οικονομική κρίση που επέφερε η πανδημία του 2020 έπληξε την ελληνική οικονομία βαριά όπως και άλλες οικονομίες της Ευρώπης. Ένας βασικός λόγος ήταν ότι ο ξένος τουρισμός εξανεμίστηκε και η οικονομία σε ένα  σημαντικό βαθμό πάγωσε. Όπως ήταν επόμενο, τα εισοδήματα αλλά και ο πλούτος των Ελλήνων συρρικνώθηκαν κατά πολύ. 

Ασφαλώς οι οικονομίες των οικονομικά προηγμένων χωρών έχουν μακράν ιστορία ανάπτυξης που δεν συγκρίνεται με τα ελληνικά δεδομένα. Ένα βασικό χαρακτηριστικό επιχειρηματικής οργάνωσης σε τέτοιες χώρες είναι το ότι έχουν μεγάλες ντόπιες επιχειρήσεις που προσφέρουν προϊόντα και υπηρεσίες στις διεθνείς αγορές. Αυτές οι μεγάλες επιχειρήσεις δημιουργούν ένα παραγωγικό οικοσύστημα για να ένα ευρύτερο κύκλο επιχειρήσεων με συναφή ενδιαφέροντα. Έτσι και η Ελλάδα θα πρέπει να βάλει τα θεμέλια ενός δυναμικού οικοσυστήματος που να βασίζεται στις ανανεωμένες αλλά παραδοσιακές δυνάμεις της, έτσι ώστε οι μεγάλες πόλεις της Ελλάδας να γίνουν κέντρα μεγάλων επιχειρήσεων σε παραδοσιακούς τομείς όπως το εμπόριο, η ναυτιλία, τράπεζες, κατασκευαστικές εταιρίες, και τουριστικές υπηρεσίες, μεταξύ άλλων. Για παράδειγμα, αρκετές επιχειρήσεις στο τουρισμό και την ναυτιλία με βάση την Ελλάδα έχουν δείξει ισχυρά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα στις εξαγωγές υπηρεσιών, και με την υποστήριξη της πολιτείας  μπορούν να πετύχουν ακόμα καλύτερα αποτελέσματα για την Ελληνική οικονομία. Ελληνικές επιχειρήσεις στη μεταποίηση και τη βιομηχανία δέχονται τις μεγαλύτερες πιέσεις από το διεθνή ανταγωνισμό. Αν όχι στη βαριά βιομηχανία, υπάρχουν δυνατότητες η Ελλάδα να παράγει γεωργικά και βιομηχανικά προϊόντα υψηλών προδιαγραφών για τις διεθνείς αγορές.

Σήμερα η πολιτεία καλείται να δείξει την απαραίτητη διορατικότητα στη χρήση των περίπου 20 δισεκατομμυρίων ευρώ βοήθεια που θα λάβει από την Ευρωπαϊκή Ένωση στα επόμενα τέσσερα με πέντε χρόνια. Το που θα διοχετευθούν αυτά τα χρήματα είναι κρίσιμο για την αναμόρφωση και τον περεταίρω εκσυγχρονισμό των δομών της Ελληνικής οικονομίας και του παραγωγικού μοντέλου της Ελλάδας. Αυτή είναι μοναδική ευκαιρία ώστε η Ελλάδα να επιταχύνει την οικονομική ανανέωση  σε ορθολογική βάση για να μπορέσει να διακριθεί και να καινοτομήσει στην τεχνογνωσία, στην ψηφιακή τεχνολογία, στις επιστήμες και στις τέχνες.