Του Φώτη Καλιαμπάκου
Ο χαρισματικός, αλλά και πολιτικά ευαίσθητος πιανίστας, πρόσφατα και για την Ουκρανία επανέρχεται δυναμικά στη Νέα Υόρκη και το Carnegie Hall για το καθιερωμένο πια ετήσιο ρεσιτάλ του στις 2 Μαίου και δύο ακόμα εμφανίσεις στις 21 και 31 Μαίου.
Τα χρόνια πριν από την πανδημία ο Γεβγκένι Κίσσιν πραγματοποίησε μια μεγάλη σειρά εμφανίσεων στη Νέα Υόρκη, μεταξύ αυτών και μερικές ασυνήθιστου χαρακτήρα. Μετά από αυτή τη μεγάλη σειρά εμφανίσεων, στην οποία θα αναφερθούμε πιο κάτω, ο Κίσσιν είχε ανακοινώσει ότι για ένα χρονικό διάστημα δεν θα εμφανιστεί στη Βόρειο Αμερική, περιορίζοντας εντός της Ευρώπης τις εμφανίσεις του, για να βρει χρόνο και ενέργεια για την περαιτέρω καλλιτεχνική του εξέλιξη, και με την ιδιότητα του συγγραφέα.
Τελικά αυτό πραγματοποιήθηκε για μία σαιζόν μόνο, ενώ από το 2018 οι τακτικές του εμφανίσεις στη Νέα Υόρκη επαναλήφθηκαν, μέχρι βέβαια την άνοιξη του 2020. Η πρώτη φετινή εμφάνιση στις 2 Μαίου είναι το καθιερωμένο πια, 30 και πλέον χρόνια πριν το θρυλικό πια, διαθέσιμο και σε CD ντεμπούτο του (τότε) «παιδιού θαύματος» στην ιστορική αίθουσα, προσωπικό του ρεσιτάλ, μεταξύ άλλων σε έργα Σοπέν και Ραχμάνινοφ. Τα εισιτήρια για αυτή τη συναυλία είναι ήδη εξαντλημένα και κανείς μπορεί να ελπίζει μόνο σε κάποια ακύρωση της τελευταίας στιγμής. Η δεύτερη εμφάνισή του στις 21 Μαίου, με τη σύμπραξη επίσης κορυφαίων συναδέλφων του είναι αφιερωμένη στη μουσική δωματίου, ενώ στις 31 Μαίου ο Κίσσιν σε έναν όχι και τόσο συνηθισμένο ρόλο, θα συνοδεύσει από το πιάνο την Αμερικανίδα σταρ-σοπράνο Renée Fleming μεταξύ άλλων σε έργα Σούμπερτ και Λίστ.
Ευαισθησία για την Γενοκτονία των Αρμενίων (2015)
Τον Μάιο του 2015 ο Κίσσιν συνέπραξε στη μεγάλη εκδήλωση της αρμενικής κοινότητας και των αρμενικών διπλωματικών αρχών στη μεγάλη συναυλία στο Carnegie Hall για τη 100ή επέτειο της Γενοκτονίας των Αρμενίων, μια υπόθεση η οποία φαίνεται ότι συγκινεί ιδιαίτερα λόγω και της προσωπικής του καταγωγής και ιστορίας (εβραϊκής καταγωγής γεννημένος στη πάλαι ποτέ Σοβιετική Ένωση, έγινε πολίτης της Βρετανίας το 2002 και του Ισραήλ το 2013), ο οποίος έχει συμμετάσχει σε πολλές ανάλογου χαρακτήρα εκδηλώσεις, και στο Γερεβάν. O Κίσσιν έχει δηλώσει στο παρελθόν ότι δεν πρόκειται να εμφανιστεί στην Τουρκία έως ότου η κυβέρνησή της αναγνωρίσει τη γενοκτονία των Αρμενίων, ενώ δεν παύει να εκφράζει την αντίθεσή του προς οποιαδήποτε μορφή ολοκληρωτισμού. Στη συγκεκριμένη συναυλία ο Kissin ανέλαβε εξ ολοκλήρου το μισό πρόγραμμα (στο άλλο μισό συγκίνησε η χορωδία Hover State Chamber Choir από το Γερεβάν) , παρουσιάζοντας τα τέσσερα Scherzi του Chopin, προφανώς για να συμβάλει στο να είναι κατάμεστο το ιστορικό μέγαρο και να απευθυνθεί και σε κοινό πέραν της αρμενικής κοινότητας.
Perspective Artist (2015-2016)
Το επόμενο φθινόπωρο ο Κίσσιν ήταν ο «εκλεκτός» σολίστας της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Νέας Υόρκης, στην οποία είχε δοθεί μετά από πολλά χρόνια η τιμή της εναρκτήριας συναυλίας του Carnegie Hall, υπό τη διεύθυνση του τότε αρχιμουσικού της Άλαν Γκίλμπερτ.
Ο Κίσσιν ήταν ο Perspective Artist εκείνη τη σεζόν με πέντε συνολικά εμφανίσεις του. Μία από αυτές ήταν ασφαλώς το καθιερωμένο πια, μετά το ονειρικό ντεμπούτο του, σε ηλικία μόλις 19 ετών, ετήσιο ρεσιτάλ. Μία άλλη ήταν η συνάντησή του με την ορχήστρα της Μητροπολιτικής Όπερας υπό τη διεύθυνση του James Levine (1943-2021) στο Δεύτερο Κοντσέρτο για Πιάνο του Sergei Rachmaninov, με τον οποίο είχε συνεργαστεί και στο παρελθόν. Κάποιες από αυτές τις συναντήσεις του διατίθενται και σε Cd, σε ένα μάλιστα από αυτά ο Kissin ερμηνεύει μαζί με τον Levine (σε ασυνήθιστο για εκείνον ρόλο) έργα για τέσσερα χέρια του Schubert.
Η «σκοτεινή» Ευρώπη
Αξίζει όμως να σταθούμε στην πιο ιδιαίτερη από εκείνες τις εμφανίσεις, που έφερε την προσωπική υπογραφή του, καταδεικνύοντας και άλλες, πέραν από τις αμιγώς πιανιστικές, διαστάσεις της πολυσχιδούς ευφυΐας ενός πραγματικά σπουδαίου καλλιτέχνη. Η βραδιά εκείνη, του Δεκεμβρίου του 2015 ήταν αφιερωμένη στην εβραϊκή πνευματική κληρονομιά της κεντρικής Ευρώπης, κυρίως στο μεσοπόλεμο αλλά και νωρίτερα, ενός πνευματικά πολύ πλούσιου κόσμου που αριθμούσε εκατομμύρια ανθρώπους, η πνευματική ελίτ των οποίων ζούσε σε μεγάλα αστικά κέντρα κυρίως της πάλαι ποτέ αψβουργικής μοναρχίας αλλά και αλλού, σε πολλά από τα εθνικά κράτη που δημιουργήθηκαν από τη διάλυσής της και ανατολικότερα. Ο κόσμος αυτός συνεθλίβη λίγο αργότερα με φρικτό τρόπο κυρίως από τους Ναζί, αλλά και από τους Σταλινικούς, σε ένα ανείπωτο έγκλημα, το οποίο έλαβε χώρα στις παλιότερα πνευματικά εύρωστες περιοχές που αργότερα περιεγράφηκαν, π.χ. από τον ιστορικό Timothy Schneider ως «αιματοβαμμένες χώρες» (στο ομώνυμο βιβλίο του 2010: “Bloodlands”). Από αυτή την κληρονομιά ο Κίσσιν επέλεξε να απαγγείλει σε άπταιστα Yiddish (!) (γλώσσα την οποία είχε διδαχθεί από τους γονείς της μητέρας και με την οποία τρέφει μια ιδιαίτερη σχέση) ποιήματα του Yitzhak Leybush Peretz (1852-1915), ορισμένα με χιούμορ, τα περισσότερα μελαγχολικά και σκοτεινά, προϊδεάζοντας ίσως ήδη από την εποχή της συγγραφής τους, τα όσα ακολούθησαν από αυτές τις περιοχές, ενώ αναδείκνυαν και τη γλωσσική ευφυία του Κίσσιν ο οποίος μιλάει άπταιστα πολλές γλώσσες ενώ γράφει και ποιήματα, ένα από τα οποία διάβασε εν είδη ανκόρ στο τέλος της συγκεκριμένης συναυλίας!
Ενδιάμεσα στις απαγγελίες ο Κίσσιν παρουσίαζε με έξοχο τρόπο έργα για πιάνο από επίσης εβραϊκής καταγωγής συνθέτες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης, επηρεασμένους από Μοντερνισμό των Schönberg, Berg, von Webern, οι οποίοι όμως έχουν παραμείνει λίγο ή πολύ (αυτό διαφέρει ανάλογα με την περίπτωση) άγνωστοι και δεν βρίσκουν εύκολα στις σύγχρονες αίθουσες συναυλιών και τα στούντιο των ηχογραφήσεων. Τα έργα των Ernest Bloch (1880-1959), Alexander Veprik (1889-1958), Alexander Abramovich Krein (1883-1951) και Mikhail Milner (1886- 1953) παρουσίαζαν εξαιρετικό ενδιαφέρον και οι ερμηνείες του Kissin αναδείκνυαν με ευκρίνεια αλλά και πολύ ατμοσφαιρικό τρόπο τους θησαυρούς αυτού του ανεξερεύνητου «σκοτεινού» κεντροευρωπαϊκού τοπίου.
Η Άσβεστη Φλόγα της μνήμης
Συνεχίζοντας την προσπάθεια ανάδειξης της κληρονομιάς της εβραϊκής κληρονομιάς της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης ο Κίσιν, πέρσι και πάλι στο Carnegie Hall, αυτή τη φορά στη μικρή αίθουσα Zankel, απήγγειλε και πάλι σε Yiddish ποιήματα από την ανατολική Ευρώπη. Συπράτοντας με τον ηθοποιό Veniamin Smekhov, ο οποίος απήγγειλε στα Ρωσικά ποιήματα Εβραίων ποιητών από την εποχή του σταλινικού πογκρόμ, με παράλληλη προβολή στο φόντο φωτογραφιών από τις σκοτεινές, αλλά δυστυχώς όχι πια τόσο μακρινές, εποχές της ανατολικής Ευρώπης.
Credit: Jennifer Taylor
Οργή για την εισβολή στην Ουκρανία
Όμως η Ευρώπη ζει και σήμερα μια μεγάλη τραγωδία, το τέλος της οποίας δε φαίνεται στον ορίζοντα. Έτσι λίγες μέρες αργότερα στις 23 Μαίου, ο Κίσιν δε θα μπορούσε να λείπει από τη συναυλία που διοργάνωσε το Carnegie Hall για την Ουκρανία, με τη συμμετοχή κορυφαίων καλλιτεχνών από το χώρο της κλασικής μουσικής και όχι μόνο. Στο σημείο αυτό να τονίσουμε ότι ο ιδιαίτερα ευαίσθητος όπως προαναφέραμε καλλιτέχνις ήταν από τους πρώτους που καταδίκασε από την πρώτη στιγμή σε πολύ έντονους, σημειολογικά στα Ρωσικά, τη μητρική του άλλωστε γλώσσα, την εισβολή στην Ουκρανία με ένα σύντομο αλλά έντονο μήνυμα, το οποίο μπορεί κανείς να ακούσει, και δεν χρειάζεται επιπλέον σχόλια, αφού ενεργοποιήσει την αγγλική ή την ελληνική μετάφραση σε αυτόν εδώ το σύνδεσμο.
Και στην Αθήνα προς τιμήν της Anna Pavlovna Kantor
Η τελευταία αθηναϊκή του εμφάνιση σπουδαίου πιανίστα ήταν αφιερωμένη στη μνήμη της δασκάλας του Anna Pavlovna Kantor η οποία έφυγε από τη ζωή στις 27 Ιουλίου του 2021 στην Πράγα σε ηλικία 98 ετών.
«Συναντήσεις κορυφής»
Στη σειρά των “Perspective Series” πραγματοποιήθηκαν και δύο εμφανίσεις του Kissin με διακεκριμένους συναδέλφους του. Το διάσημο αμερικανικό Emerson String Quartet καθώς και η κοινή εμφάνιση με τον βιολονίστα Πέρλμαν και τον τσελίστα Micka Maisky. Στο τελευταίο, και ενώ φάνηκε ότι οι τρεις σολίστες, εξαιρετικοί ως ατομικές επιδόσεις, μάλλον δεν είχαν ή δεν είχαν επεξεργαστεί αρκετά μια κοινή προσέγγιση στα έργα, ο Kissin διακρίθηκε ιδιαίτερα σε έργα του Schubert.
Σε ιδιαίτερα θερμή ατμόσφαιρα το 2019, αφού και οι δυο έχουν μια ξεχωριστή σχέση με το κοινό της Νέας Υόρκης αλλά και όπως φάνηκε και μεταξύ τους, ο Κίσσιν συναντήθηκε στη σκηνή του Stern Auditorium (χωρίς τον Μάισκυ αυτή τη φορά) με τον σπουδαίο Itzhak Perlman.
Ρεσιτάλ
Το προσωπικό του ρεσιτάλ του 2018 ξεκίνησε με τη Σονάτα σε Σι δίεση μείζονα (Αρ. 29, Op. 106, 1817-8) του Μπετόβεν, την επονομαζόμενη και Hammerklavier. Η τετραμερής σονάτα είναι η διάρκειας περίπου 45 λεπτών θεωρείται έργο σταθμός στην πιανιστική δημιουργία του συνθέτη και αποτελεί πρόκληση για κάθε πιανίστα.
Ο Κίσσιν ξεκίνησε με «επιθετικό» θα λέγαμε τρόπο, πολύ γρήγορα και δυναμικά στο πρώτο μέρος επέλεξε επίσης υψηλές ταχύτητες για το δεύτερο (Σκέρτσο). Στο τρίτο μέρος (Adagio sostenuto) με εσωτερικότητα και έντονο πάθος καθώς και ιδιαίτερη αφοσίωση αποκομμένος από το γίγνεσθαι στην κατάμεστη αίθουσα, δημιούργησε μια μυσταγωγία που κορυφώθηκε στο τέλος.
Η κρυστάλλινη ευκρίνεια των δυναμικών γραμμών, οι εντυπωσιακές ταχύτητες, που δεν όμως αλλοιώνουν τη μουσικότητα είναι τα χαρακτηριστικά η υψηλή αφοσίωση είναι μόνο μερικά από τα χαρακτηριστικά ενός σπουδαίου πιανίστα. Το χειροκρότημα του κοινού στη συγκεκριμένη ξεπέρασε σε ένταση και διάρκεια κάθε άλλη δική μου εμπειρία στον ίδιο χώρο, ο Κίσσιν κυριολεκτικά αποθεώθηκε! Στο Μπετόβεν θα ήταν αφιερωμένη και η εμφάνιση του Κίσσιν το 2020, αφού το Κάρνεγκι Χολ είχε προγραμματίσει να ακουστούν και οι 32 σονάτες του Μπετόβεν από τους κατά γενική ομολογία σημαντικότερους πιανίστες της υφηλίου. Όμως αυτές οι συναυλίες έμελλε δυστυχώς να ακυρωθούν όλες.
Στις 16 Μαΐου του 2019, στο τελευταίο ρεσιτάλ του Carnegie Hall πριν την πανδημία ο Κίσσιν έκανε και πάλι μια εντυπωσιακή επίδειξη των ικανοτήτων του σε ένα μεγάλο εύρος του ρεπερτορίου, επικεντρώνοντας αυτή τη φορά στον 19ο (και πρώιμο 20ο) αιώνα σε έργα Σοπέν, Σούμαν, Ντεμπυσσύ και Σκριάμπιν.
Ανάλογα με το συνθέτη οι ερμηνείες του, η προσωπική του προσέγγισή του ορισμένες φορές ηχούν οικείες, κοντά σε αυτό που κανείς έχει συνηθίσει να ακούει, ορισμένες άλλες όμως ακούγονται ιδιαίτερες, διαφορετικές, ίσως υπερβολικά «ακαδημαϊκές» ακόμα θα τολμούσε κανείς να πει ότι ξενίζουν. Αυτό όμως προφανώς οφείλεται στις αναπόφευκτα υπαρκτές προκαταλήψεις του κάθε ακροατή, ο οποίος έχει διαμορφώσει αναγκαστικά με τα χρόνια κάποιες προτιμήσεις ή απλώς έχει συνηθίσει και να ακούει «κάπως» συγκεκριμένα έργα, και δεν μειώνει στο ελάχιστο την αξία μιας μοναδικής πιανιστικής, και όχι μόνο, όπως προαναφέραμε για την περίπτωση του Κίσσιν, ευφυίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ ο υπογράφων σε κάποιες από τις παραπάνω συναυλίες είχε την τάση να έχει τη μία ή την άλλη ένσταση ή προτίμηση για το ένα ή το άλλο όταν, όπως εκείνο το μοναδικό βράδυ με τα μοντερνιστικά έργα από τη δεκαετία του 1930, ο Κίσσιν ερμήνευε κάτι όχι πολύ οικείο, οποιαδήποτε υπόνοια κριτικής εξαφανιζόταν μπροστά στο αστείρευτο ταλέντο του σπουδαίου ερμηνευτή.
* Οι φωτογραφίες της Jennifer Taylor είναι μια ευγενική προσφορά του Carnegie Hall.
** Ο Φώτης Καλιαμπάκος είναι μέλος της Ένωσης Μουσικοκριτικών Βορείου Αμερικής (MCANA)
