Του Αναστάσιου Μ. Ιωαννίδη
Πρώην Καθηγητή Πανεπιστημίου – Σινσιννάτι, Οχάϊο, Η.Π.Α.
Το Πόρισμα της Βουλής των Αντιπροσώπων για το Φάκελο της Κύπρου αξίζει να μελετηθεί από όλους τους Κυπρίους, κι εύχομαι σύντομα να κυκλοφορήσει στα Τουρκικά και τα Αγγλικά για ευρύτερη πληροφόρηση. Δεν παύει όμως να είναι ένα νομικό κείμενο που έχει περιωρισμένη μόνο εμβέλεια πέραν του μυαλού του αναγνώστη. Η τραγωδία, αντίθετα, του 1974 είναι κατ’ εξοχήν μια πληγή στην καρδιά της Κύπρου, και ως εκ τούτου η θεραπεία της χρειάζεται να είναι παν’ απ’ όλα στο πεδίο των συναισθημάτων, κι όχι της λογικής. Τ’ αδιέξοδα των συνομιλιών είναι απόλυτα κατανοητά όταν αναλογιστούμε πως κανείς μα κανείς, είτε δικός μας είτε ξένος, δεν κατέχει αυθεντικά τη σωστή λύση του προβλήματός μας, γιατί αυτό δεν είναι καμιά μαθηματική εξίσωση που επιδέχεται ορθολογιστική ανάλυση. Γι’ αυτό και οι ξένοι μεσολαβητές, αν είναι βέβαια καλοπροαίρετοι, παραμένουν αιχμάλωτοι στο σύνδρομο του Χότζα. Σοφώτερος από τον Σολομώντα (που εφηύρε τη διχοτόμηση), ο Χότζας είχε κάποτε αναλάβει τη μεσολαβηση στις διενέξεις του λαού του, και σε μιά περίπτωση είχε αποφανθεί πως ο Α είχε δίκαιο. Αγανακτισμένος ο Β εξήγησε τα της δικής του πλευράς, οπότε ο Χότζας φάνηκε ν’ αλλάζει γνώμη, ομολογώντας πως κι ο Β είχε δίκαιο. Χωρίς καθυστέρηση, όμως, ο Α διαμαρτυρήθηκε πως με τη διαδικασία αυτή δε θα βγει τελικά τίποτε. «Έχεις και σύ δίκαιο!», αναφώνησε τότε θριαμβευτικά ο Χότζας. Στην δική μας περίπτωση, ο «αντίπαλος» δεν θα πεισθεί με λογικά επιχειρήματα, με νομικές μανούβρες, με αμφισβητήσιμες διεθνείς συμμαχίες, ή τουλάχιστον τα πιο πάνω δεν θ’ αρκέσουν για τη δημιουργία του κλίματος που απαιτεί η συναίνεση κι η συμφωνία.
Χρειαζόμαστε καρδιακή θεραπεία, κι αυτό είναι έργο που αρχίζει και τελειώνει ανάμεσά μας εξ ολοκλήρου, γιατί μόνο σ’ ένα δευτερεύον στάδιο μπαίνει στην εξίσωση που ορίζει το πρόβλημά μας ο παράγων Β. Στην κλασσικά Ελληνική τραγωδία της Κύπρου, ο σπαραγμός της καρδιάς, τόσο μεταφορικά όσο και στην κυριολεξία, έχει αποκτήσει μόνιμο σύμβολό του την μαρτυρική φιγούρα του πρώτου Προέδρου της, Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Αξιοσημείωτες πληροφορίες για την πολύ προσωπική εμπειρία του εθνάρχη μας παρέχει το βιβλίο του Παναγιώτη Δημητράκη «Στρατιωτική Κατασκοπεία στην Κύπρο: Από τον Μέγα Πόλεμο στις Μεσανατολικές Κρίσεις» (Λονδίνο, 2010). Καθ’ οδόν προς το Λονδίνο μετά το πραξικόπημα, διαβάζουμε, ο Μακάριος συνάντησε τον πρωθυπουργό της Μάλτας, Ντομ Μιντόφ, ο οποίος αργότερα περιέγραψε στον Άγγλο ΥπΕξ Τζέϊμς Κάλαχαν τον επισκέπτη του: «Ο Κύπριος Πρόεδρος ήταν σ’ άσχημα χάλια, σωματικά και ηθικά. Ούτε ρούχα είχε, ούτε λεφτά.» Είχε φτάσει στη Μάλτα με τρείς μόνο σωματοφύλακες, και ζήτησε τη μεταφορά στο Λονδίνο μερικών ακόμα στενών συνεργατών του για να τους συναντήσει. Ο Κάλαχαν δεν αρνήθηκε να βοηθήσει, αλλά ζήτησε να κρατηθεί η εκκένωση τους από τις Βρεττανικές βάσεις μυστική, «για ν’ αποφύγει μπελάδες με τον Σαμψών.»
Στις 0230 της 17ης Ιουλίου, ο Άγγλος Πρωθυπουργός Χάρολντ Ουίλσων συναντήθηκε με τον Μακάριο και ο Κύπριος Πρόεδρος του εκμυστηρεύτηκε το σφάλμα του να μην λάβει σοβαρά τις ενδείξεις ότι η χούντα κι οι Ελλαδίτες στρατιωτικοί στο νησί θα επιχειρούσαν πραξικόπημα. Ο Μακάριος ανέφερε πως ακόμα κι όταν άκουσε τους πυροβολισμούς στο γραφείο του δεν είχε υποπτευθεί πως οι στρατιωτικοί άρχιζαν την καταδίωξή του. Ο Ουίλσων ρώτησε τον Μακάριο ποιές ήταν οι προσδοκίες του για την Βρεττανική αντίδραση, κι η απάντηση ήταν απλά η μή αναγνώριση του Σαμψών. Παραπονέθηκε μόνο πως η δήλωση της Βουλής των Κοινοτήτων «θα μπορούσε να ήταν ισχυρότερη.» Ο Ουίλσων τον διαβεβαίωσε πως δεν θ’ αναγνώριζε τον Σαμψών σαν Πρόεδρο. Είναι προφανές πως οι Βρεττανοί ενδιαφέρονταν να τηρήσουν τα διπλωματικά προσχήματα. Δεδομένου δε πως το νομικό τμήμα του Φόρεϊν Όφφις είχε καταλήξει στο συμπέρασμα πως ενδεχόμενη «Τουρκική εισβολή θα ήταν κατά παράβασιν του Χάρτου των Ηνωμένων Εθνών, και μόνο μια επέμβαση μετά από έκκλησιν της Κυπριακής κυβέρνησης για άμυνα της νήσου εναντίον εισβολής θα εδικαιολογείτο από την Συμφωνία (του 1960) και τον Χάρτη (του ΟΗΕ)», ο πονηρός Πρωθυπουργός υπέβαλε μια ευαίσθητη ερώτηση: σε ποιό βαθμό είχε το πραξικόπημα «κάποια χαρακτηριστικά εισβολής» (και όθεν συνιστούσε παραβίαση της Συμφωνίας του 1960). Ο Μακάριος συμφώνησε πως ήταν όντως ένα είδος εισβολής, και εξέφρασε την επιθυμία όπως οι ΗΠΑ, η Τουρκία και η Βρεττανία εξασκήσουν πιέσεις στην Ελλάδα για αποκατάστασή του στην Προεδρία. Εξ άλλου, οι Τούρκοι οπωσδήποτε αντετίθεντο στη Ένωση.
Ο Πρόεδρος ανέφερε πως «δεν ήταν βέβαιος πως οι Τούρκοι τον αγαπούσαν και πολύ, αλλά νόμιζε πως θα τον προτιμούσαν έναντι του Σαμψών.» Αργότερα, ο Κάλλαχαν ζήτησε από το ΥπΑμ ένα προκαταρκτικό σχέδιο για αποκατάσταση του Μακαρίου, το οποίο όμως απερρίφθη συλλήβδην γιατί «Μπορεί να καταλήξουμε σε μιά ατέρμονη και πολυέξοδη επιχείρηση, ανάλογη μ’ εκείνη της Β. Ιρλανδίας… Αξίζει να θυμηθούμε την προηγούμενη εμπειρία μας με την ανταρσία στο νησί, η οποία μας είχε δεσμεύσει τρεις μεραρχίες.» Με λίγα λόγια, και σύμφωνα πάντοτε με τα αποκαλυπτικά στοιχεία του Δημητράκη, φίλε αναγνώστη, όπως και η Συμφωνία του 1960, έτσι κι η ιστορική ομιλία του αειμνήστου εθνάρχη Μακαρίου στα Ηνωμένα Έθνη (19.7.1974), είχε γραφτεί δυό μέρες νωρίτερα στο Λονδίνο. Τα λέμε!
