Είναι πολύ δύσκολο για κάποιον σήμερα να ερμηνεύσει το γεγονός ότι ο αρχαίος αθηναϊκός λαός συνήθιζε να «τρώει» με τόση ευκολία πολίτες του μεγάλης αξίας και μεγάλης δημοτικότητας και άτομα που δόξασαν και στερέωσαν το γόητρο του κλεινού άστεως.
Είναι δύσκολο πράγματι να αποφανθούμε με τα νυν κρατούντα εάν αυτό το φαινόμενο ήταν ιδιοπαθής πολιτική νόσος ή μήπως αρετή της άμεσης δημοκρατίας. Αν ήταν αίρεσις ή βιολογική ανάγκη, όπως επί παραδείγματι, τα γεννήματα των εχιδνών τρώνε αμέσως μόλις γεννηθούν την τέξασα μητέρα τους.
Γύριζαν τελευταία στο μυαλό μου τρεις από αυτές τις (πάμπολλες) περιπτώσεις δίωξης και καταδίκης χωρίς ελαφρυντικά διάσημων ανθρώπων που κλέισαν την Αθήνα και μεσουράνησαν σε διάφορους και σημαντικούς τομείς, όπως τον Μιλτιάδη στον τομέα της στρατηγικής και της εθνικής άμυνας, τον Φειδία στον τομέα της υψηλής καλλιτεχνικής δημιουργίας και τον Σωκράτη στον τομέα της παιδαγωγικής και της ηθικής φιλοσοφίας.
Με τα σημερινά δεδομένα της χαλαρής, της διαβρωμένης και της κατ’ επίφασιν δημοκρατίας είναι ακατανόητες οι ιστορίες και η τύχη αυτών των αρχαίων.
Ο Φειδίας, μιας και τον αναφέραμε, μέγιστος αρχιτέκτων και δεινός ανδριαντοποιός ήταν αυτός που ανέδειξε στην ουσία με τα έργα του τον λεγόμενο «χρυσό αιώνα».
Ο Παρθενώνας της Ακρόπολης (προς τιμήν της παρθένου Αθηνάς, αν και αυτό το «παρθένου» ουδέποτε δηλώθηκε επίσημα) και για τον οποίο συνεργάστηκε με τον Ικτίνο, είναι ένα θαύμα αρχιτεκτονικής, όπου παντού (κίονες, στυλοβάτες, αναβαθμοί κλπ) κυριαρχεί η καμπύλη, μια «αόρατη» αίσθηση που μαγνητίζει, εξυψώνει και ηρεμεί.
Το χρυσελεφάντινο πελώριο άγαλμα της θεάς που φιλοτέχνησε ο ίδιος είχε τον χιτώνα καλυμμένο με ατόφιο χρυσάφι. Πολλοί μεμψίμοιροι και κακεντρεχείς τον κατήγγειλαν τότε ότι χρέωσε παραπάνω χρυσάφι. Αυτός ευτυχώς είχε προβλέψει την κακία, και το είχε τοποθετήσει «αφαιρέσιμο». Το αφαίρεσε λοιπόν, το ζύγισαν και απαλλάχτηκε.
Να σημειωθεί εδώ ότι αρχαιολογικά ευρήματα έδειξαν ότι τότε ο ανειδίκευτος εργάτης και ο αρχιτέκτονας έπαιρναν το ίδιο ημερομίσθιο που ήταν μιάμιση δραχμή!
Η πονηριά και η ζηλοφθονία των Αθηναίων δεν σταμάτησε όμως εκεί. Κατηγορήθηκε ο Φειδίας ότι πάνω στην ασπίδα της Αθηνάς απεικόνισε τον εαυτό του και τον φίλο του Περικλή.
Καταδικάστηκε ως εκ τούτου επί ιεροσυλία (!) και φυλακίστηκε, όταν ήταν ήδη 66 χρονών, αλλά ένιωθε ότι είχε ακόμα πολλά να δώσει.
Ευτυχώς στο λοιμό που ενέσκηψε το 430 π.Χ. βρήκε ευκαιρία να δραπετεύσει και μαζί με τον Ικτίνο πήγαν στην Ηλεία, όπου μαζί κατασκεύασαν το ναό του Επικουρίου Απόλλωνα στη Φιγαλεία της Αρκαδίας, ενώ ο ίδιος φιλοτέχνησε τον χρυσελεφάντινο Δία της Ολυμπίας, ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου.
Ευτυχώς οι μεταγενέστεροι εκτίμησαν την αξία του και ονόμασαν «φ», δηλαδή με το αρχικό του ονόματός του, το λόγο της χρυσής αναλογίας 1,618
Τα ίδια και χειρότερα συνέβησαν και με τον Μιλτιάδη.
Αυτός έσωσε και θωράκισε τον δυτικό κόσμο με τη μεγαλειώδη νίκη κατά των Περσών στο Μαραθώνα, και αντί της ισόβιας τιμής οι Αθηναίοι τον κατηγόρησαν λίγο αργότερα ότι ξεσήκωσε την Αθήνα εναντίον της Πάρου –την οποία και δεν κατάφερε να κυριεύσει- δήθεν για προσωπικό του συμφέρον.
Το αποτέλεσμα ήταν να καταδικαστεί με ποινή ισόβιας φυλάκισης και πρόστιμο πενήντα (!) ταλάντων.
Πέθανε ο Μιλτιάδης στη φυλακή και το πρόστιμο το πλήρωσε αργότερα ο γιος του Κίμων. Οι Αθηναίοι δεν χαρίζονταν ούτε στο θεό.
Εκπληκτικά πράγματα, για τη νέα εποχή μας, που αξιωματούχοι λαδώνονται, που υποβρύχια «γέρνουν», που πυρκαγιές, πλημμύρες και βάρβαροι βανδαλισμοί αφανίζουν ψυχές και περιουσίες και ούτε φυλακή, ούτε αποζημίωση, ούτε καν μύτη δεν ανοίγει. Άνθρωποι που κρίνονται από τον λαό «ελλιποβαρείς» -κατά το «μανή, θεκέλ φάρες» που εξήγησε στον Βαλτάσαρ ο προφήτης Δανιήλ- αλλά συνεχίζουν να βρίσκονται στο προνομιούχο καστ της πολιτικής και της δημοκρατίας.
Η δημοκρατία μας είναι εκνευριστικά μεγαλόθυμη και σκανδαλωδώς συγχωρητική.
Ο Σωκράτης, τέλος, ίσως ο σπουδαιότερος άνθρωπος του αρχαίου κόσμου, αυτός ο γίγαντας της σοφίας και της θυσίας, καταδικάστηκε από την πλειονοψηφία των συνδημοτών του να πιει το κώνειο σαν ένας κοινός απατεώνας.
Θα επαναλάβω ότι δεν γνωρίζουμε αν αυτό ήταν μια αδυναμία ή μια αρετή της τότε άμεσης και λογοδοτούσης δημοκρατίας.
Και μπορεί να βρούμε κάποιες ενδείξεις στο μεγαλειώδες εγκώμιο για τους Αθηναίους και την πόλη τους όπως το περιγράφει ο Θουκυδίδης στο Α70 της Ιστορίας του, ωστόσο αυτό που συζητάμε είναι ένα δίλημμα που δεν το έχει απαντήσει η ιστορία.
