Με την ομιλία του διακεκριμένου Ακαδημαϊκού και καθηγητής του Πανεπιστημίου του Πρίνστον Αλέξανδρου Νεχαμά τίμησε το Γενικό Προξενείο της Ελλάδας στη Νέα Υόρκη την Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας.
Μήνυμα του υφυπουργού Εξωτερικών
Η εκδήλωση ξεκίνησε με τον Πρόξενο της Ελλάδας στη Νέα Υόρκη κύριο Δημήτρη Παπαγεωργίου να καλωσορίζει τους προσκεκλημένους και να παρουσιάζει στην οθόνη της αίθουσας το μήνυμα- χαιρετισμό που απηύθυνε προς την ομογένεια με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Ελληνικής Γλώσσας ο υφυπουργός Εξωτερικών, αρμόδιος για τον Απόδημο Ελληνισμό Ανδρέας Κατσανιώτης, ο οποίος ξεκινώντας από έναν στίχο του Γιώργου Σεφέρη αναφέρθηκε στο «θαύμα» της μακραίωνης συνέχειας της ελληνικής γλώσσας από τα βάθη των αιώνων και τη Γραμμική Β΄ μέχρι και σήμερα, καθώς και τη σημασία της για τον παγκόσμιο πολιτισμό, αφού σε αυτή γράφτηκαν μεταξύ πολλών άλλων τα Ευαγγέλια, ενώ οι σύγχρονες επιστήμες, και όχι μόνο χρησιμοποιούν στις ορολογίες αναρίθμητες λέξεις από τα ελληνικά. Το μήνυμα του υπουργού κατέληξε ως εξής: «Η γλώσσα μας είναι ο κόσμος μας. Και εμείς φύλακες και υπερήφανοι προστάτες του, αποφασισμένοι να συνεχίσουμε να μιλάμε, να σκεπτόμαστε αλλά, ναι, και να ονειρευόμαστε στα ελληνικά…»
Από το Σεφέρη στον Ελύτη!
Αμέσως μετά το λόγο πήρε ο Γενικός Πρόξενος της Ελλάδας στη Νέα Υόρκη κ. Κωνσταντίνος Κωνσταντίνου για να καλωσορίσει με τη σειρά του τους προσκεκλημένους και να προλογίσει τον κεντρικό ομιλητή. Αναφερόμενος στη σημασία της ελληνικής γλώσσας ο κ. Κωνσταντίνου αναφέρθηκε σε ένα γνωστό ποίημα του άλλου Νομπελίστα ποιητή μας Οδυσσέα Ελύτη για την ιστορία, τη διαχρονία αλλά και της σχέση της γλώσσας με τον Ελληνισμό από το αριστούργημά του «Άξιον Εστί» το οποίο μάλιστα, και ο κ. Κωνσταντίνου αναφέρθηκε σε αυτή τη σύμπτωση, είχε επιλέξει και ο κεντρικός ομιλητής να διανείμει τυπωμένο. Ο Γενικός Πρόξενος στη συνέχεια προσκάλεσε στο βήμα τον κύριο Νεχαμά, αφού αναφέρθηκε στην σπουδαία ακαδημαϊκή του πορεία και το έργο του.
Αλέξανδρος Νεχαμάς
Ο Αλέξανδρος Νεχαμάς γεννήθηκε στην Αθήνα και αποφοίτησε από το Κολέγιο Αθηνών προτού έρθει για σπουδές στις ΗΠΑ. Είναι τακτικός καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Πρίστον και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Θα χρειαζόταν ένα ξεχωριστό άρθρο για να αναφερθούμε στην ξεχωριστή ακαδημαϊκή του πορεία και τις διακρίσεις του, και τα πολλά, μεταφρασμένα σε διάφορες γλώσσες έργα του. Αξίζει όμως ίσως να αναφέρουμε εδώ δύο από τα βιβλία του, διαθέσιμα και στα ελληνικά και τα αγγλικά: Το πρώτο για έναν πολύ σπουδαίο αλλά και πολλές φορές πολύ παρεξηγημένο φιλόσοφο: «Νίτσε: Η Ζωή ως Λογοτεχνία», ενώ το δεύτερο για τη διαχρονική φιλοσοφική συζήτηση για κεντρικά θέματα της ανθρώπινης ύπαρξης: «Η Τέχνη του Βίου: Σωκρατικοί Στοχασμοί από τον Πλάτωνα ως τον Φουκώ»
Μια «ποιητική» ιστορία της ελληνικής γλώσσας
Ο Αλέξανδρος Νεχαμάς ξεκίνησε την ομιλία του με μια βαθύτερη ερμηνευτική ματιά στο ποίημα του Ελύτη, το οποίο αν και σχεδόν κοινότοπο, όπως ανέφερε ο ομιλητής, σε τέτοιες εκδηλώσεις, δεν είναι ουσιαστικά γνωστό στους περισσότερους. Το ποίημα ξεκινάει με τη γλώσσα που «δίνεται» στα παιδιά από τη στιγμή που γεννιούνται και μετά αναφέρεται στις ιστορικές συνθήκες που τη συνθέτουν και την εξελίσσουν. Ο Ελύτης ξεκινάει από το «δέσιμο» της ελληνικής γλώσσας με το ελληνικό τοπίο, τα χρώματά του, τις μυρωδιές του, αλλά και τους «κατοίκους» του: «Ρεύματα πράσινα και γαλάζια», «ανεμόδαρτα ρήματα», «σπάροι, πέρκες, σφουγγάρια, μέδουσες», «λάδι», «λυγαριά και σκίνο», «τιτιβίσματα των σπίνων», συνθέτουν το τοπίο, το χρώμα, την μυρωδιά, τον ήχο, την αίσθηση, της ελληνικής γλώσσας. Και ενώ τα παραπάνω στοιχεία του ελλαδικού χώρου είναι διαχρονικά ο Ελύτης φροντίζει να δώσει και την ιστορική διάσταση. Οι αμμουδιές δεν έχουν απλώς γεωγραφικό αλλά και ιστορικό περιεχόμενο, είναι «οι αμμουδιές του Ομήρου», κάτι που τονίζει, με το ίδιο τρόπο όπως πιο πάνω ο Σεφέρης την εντυπωσιακή συνέχεια της ελληνικής γλώσσας. Με τις «ψαλμωδίες και τα πρώτα Δόξα σοι» η αφήγηση αφήνει την ελληνική αρχαιότητα και εισέρχεται στον κόσμο της Ορθοδοξίας. Και εδώ η εμπειρία είναι ολιστική, αφού εκτός από τις ψαλμωδίες και το «Χριστός Ανέστη» που «ηχούν» υπάρχουν «δάφνες και βάγια, θυμιατό και λιβάνισμα». Με την ευλογία των «καριοφιλίων» και «τα πρώτα λόγια του Ύμνου» φτάνουμε πια στην εποχή της Επανάστασης και της σύγχρονης Ελλάδας, ενώ το κάλεσμα για τη γλώσσα επαναλαμβάνεται: «Μονάχη έγνοια μου η γλώσσα»!
Προβληματισμοί και προβλήματα
Με αφορμή το ποίημα ο Αλέξανδρος Νεχαμάς με κριτική ματιά θέλησε να αναφερθεί σε μια σειρά ζητήματα που αφορούν τη γλώσσα, τον Ελληνισμό και την Ομογένεια. «Αν πράγματι είπε πιστέψουμε, όπως ο Ελύτης ότι το ελληνικό τοπίο είναι τόσο άρρηκτα συνδεδεμένο με την ελληνική γλώσσα, μήπως αυτό δεν είναι καλός οιωνός για τη διατήρησή της από τις επόμενες γενιές των ομογενών που είναι αποκομμένοι από αυτό;» Το μέλλον της ελληνικής γλώσσας στις ΗΠΑ δεν φαίνεται να είναι ιδιαίτερα ευοίωνο συνέχισε ο κύριος Νεχαμάς, αφού αυτοί που μιλούσαν ελληνικά στο τέλος της δεκαετίας του 1930 (σύμφωνα με υπολογισμούς του διακεκριμένου Έλληνα γλωσσολόγου Γεωργίου Χατζηδάκη) ήταν περίπου 700.000, ενώ σημερινές στατιστικές που επικαλέστηκε ο ομιλητής τους υπολογίζουν περίπου στο μισό. Αυτό είναι εν μέρει φυσιολογικό συνέχισε ο κύριος Νεχαμάς, αφού πολλοί λόγοι, κοινωνικοί, οικογενειακοί, κοινωνικοί, απομακρύνουν τους Έλληνες από τη γλώσσα της καταγωγής τους και τους φέρνουν κοντύτερα στη γλώσσα της χώρας που ζουν, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να συνεχιστούν οι προσπάθειες για τη διάδωση ή και διάσωση της γλώσσας στις νεότερες γενιές των ομογενών. Οι προσπάθειες της ομογένειας θα πρέπει να είναι πιο οργανωμένες και ουσιαστικές, υπονόησε ο ομιλητής, ενώ θα πρέπει να πιεστεί από τους ομογενείς και το ελληνικό κράτος να εγκύψει στις ανάγκες της διασποράς, κάτι που δεν συμβαίνει επαρκώς τόνισε ο κύριος Νεχαμά.
Ταυτότητα και γλώσσα
Από τον προβληματισμό αυτό, ότι πολλοί ελληνικής καταγωγής ομογενείς δεν μιλούν ή δε θα μιλούν στο μέλλον ελληνικά, ο κύριος Νεχαμάς θέλησε να προχωρήσει τον προβληματισμό του ένα βήμα πιο πέρα και να αναρωτηθεί αν η γλώσσα είναι απαραίτητο στοιχείο για να θεωρηθεί κάποιος Έλληνας. Αυτό θα ήταν σίγουρα επιθυμητό συνέχισε ο κύριος Νεχαμάς, αλλά δεν πρέπει να θεωρείται απαραίτητο. Όπως και η Ορθοδοξία, ένα άλλο στοιχείο που συνήθως ταυτίζουμε με την Ελληνικότητα, δεν είναι απαραίτητο, αφού υπάρχουν Έλληνες Εβραίοι, Έλληνες Μουσουλμάνοι και Έλληνες άθεοι, έτσι τηρημένων βέβαια των αναλογίων, αφού δεν είναι ακριβώς το ίδιο, ασφαλώς θα μπορούσαν να θεωρηθούν Έλληνες κάποιοι που δεν τους επέτρεψαν οι συνθήκες να μάθουν ελληνικά. Το κριτήριο σε αυτή την περίπτωση πέραν και πάνω από την καταγωγή θα ήταν κυρίως η σχέση τους, η αγάπη τους για την Ελλάδα, τους Έλληνες, τον ελληνικό πολιτισμό και τρόπο ζωής.
Τελειώνοντας ο κύριος Νεχαμάς έκανε αναφορές σε κάποια ζητήματα των κλασσικών σπουδών, με αφορμή την πρόσφατη απόφαση του Πανεπιστημίου του Πρίστον να μην θεωρεί τη γνώση των κλασσικών γλωσσών προϋπόθεση για τις σπουδές της Κλασσικής Φιλολογίας, και ενώ αστειεύτηκε, ότι οι φιλόσοφοι, όπως ο ίδιος, δεν διακρίνονται στην εξεύρεση «πρακτικών λύσεων», ήταν εμφανές ότι κάποιες από τις παρατηρήσεις του εμπεριείχαν προτάσεις, για το τι θα πρέπει να κάνει η ομογένεια και τί η Ελλάδα για τη διασφάλιση του μέλλοντος της ελληνικής γλώσσας στις ΗΠΑ.
Μετά το τέλος της ομιλίας του κυρίου Νεχαμά που καταχειροκροτήθηκε, το λόγο πήρε ο Αρχιεπίσκοπος, πρώην Αμερικής Δημήτριος, ο οποίος είχε μια μακρά εγκάρδια συνομιλία με τον κύριο Νεχαμά και πριν την έναρξη της εκδήλωσης, και αναφέρθηκε με τη σειρά του με πολύ μεστό και συγκεκριμένο τρόπο στα θέματα της γλώσσας και της παιδείας της Ομογένειας.
Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν επίσης ο νέος μόνιμος αντιπρόσωπος της Ελλάδας στα Ηνωμένα Έθνη πρέσβης κ. κ. Ευάγγελος Σέκερης, ο Πρωτοσύγκελος της Αρχιεπισκοπής Αμερικής Νεκτάριος Παπαζαφειρόπουλος, η διευθύντρια του Γραφείου Δημόσιας Διπλωματίας στη Νέα Υόρκη, Μαρία Βαξεβανίδου, η υπεύθυνη πολιτισμού του Γενικού Προξενείου κ. Έβελυν Κανελλέα, ο διακεκριμένος καρδιολόγος Γεώργιος Σύρος, η Δρ. Μαρία Καλιαμπού από το πρόγραμμα των ελληνικών σπουδών του Πανεπιστημίου του Yale, η κυρία Νάνσυ Παπαϊωάννου, σύμβουλος της Alma Bank, μεταξύ πολλών άλλων διακεκριμένων ομογενών.
