ΣΚΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ by ΝΙΚΟΣ Α. ΡΟΛΑΝΔΗΣ

Η Συνθήκη Εγγυήσεως και η Συνθήκη Συμμαχίας υπεγράφησαν στις 16

Αυγούστου 1960, μαζί με τη Συνθήκη Εγκαθιδρύσεως της Κυπριακής

Δημοκρατίας. Σύμφωνα με το Άρθρο 181 του Συντάγματος οι δύο Συνθήκες

«κέκτηνται συνταγματικήν ισχύν», ενώ το Άρθρο 182 του Συντάγματος τις

καθιστά θεμελιώδη άρθρα του Συντάγματος, τα οποία «δεν δύνανται καθ’

οιανδήποτε τρόπον να τροποποιηθώσι δια μεταβολής, προσθήκης ή

καταργήσεως». Τις πιο πάνω Συνθήκες συνυπέγραψαν με την Κυπριακή

Δημοκρατία το Βασίλειο της Ελλάδος και η Τουρκική Δημοκρατία. Η Μεγάλη

Βρετανία υπέγραψε μόνο τη Συνθήκη Εγγυήσεως.

Το άρθρο IV της Συνθήκης Εγγυήσεως προνοεί πως σε περίπτωση

παραβάσεως των όρων της Συνθήκης και αν δεν επιτευχθή κοινή ή

συντονισμένη δράση, κάθε μια από τις εγγυήτριες δυνάμεις επιφυλάσσει στον

εαυτό της το δικαίωμα να αναλάβει δράση «με μόνο σκοπό την επαναφορά

της κατάστασης που δημιούργησε η Συνθήκη». Το άρθρο IV της Συνθήκης

Συμμαχίας προνοεί την δημιουργία της ΕΛΔΥΚ και της ΤΟΥΡΔΥΚ, οι οποίες

αναλαμβάνουν «να αντιστέκονται σε επίθεση η εισβολή άμεση ή έμμεση κατά

της ανεξαρτησίας και της εδαφικής ακεραιότητας της Δημοκρατίας».

Με λίγα λόγια, το 1959 έληξε ο ένδοξος μεν, αλλά απρογραμμάτιστος αγώνας

1955-1959 της Κύπρου. Οι νέοι της Κύπρου πολέμησαν και θυσιάστηκαν με

απαράμιλλο θάρρος για την ένωση με την Ελλάδα και για την ελευθερία. Τα

πράγματα όμως δεν πήγαν καλά. Ήταν σαφές πως οδηγούμασταν σε

διχοτόμηση ή πλήρη καταστροφή. Και έτσι δεχτήκαμε, με τη δική μας

υπογραφή, την κουτσουρεμένη ανεξαρτησία του 1960, με δυο σοβαρά

μειονεκτήματα:

 Οι τουρκοκύπριοι από «μειονότητα» αναβαθμίστηκαν σε «κοινότητα»

με κατοχυρωμένα ισχυρά δικαιώματα και βέτο.

 Ο τουρκικός στρατός πάτησε το πόδι του στην Κύπρο, για πρώτη φορά

μετά από σχεδόν ένα αιώνα, στη βάση δυό σιδηρόφρακτων Συνθηκών.

Έτσι δημιουργήσαμε μια «σκιά θανάτου», σαν Δαμόκλεια σπάθη, πάνω από

το κεφάλι μας, για να αποφύγουμε τον θάνατο τον ίδιο.

Από το 1960 μέχρι το 1974 δεν πολιτευθήκαμε συνετά, ούτε εμείς ούτε οι

τουρκοκύπριοι. Σταδιακά αρχίσαμε να διαλύουμε την Κυπριακή Δημοκρατία,

μέχρις ότου με το πραξικόπημα του 1974 οι έλληνες της δώσαμε τη χαριστική

βολή. Άνοιξε έτσι η πόρτα των Συνθηκών του 1960 για τουρκική εισβολή.

Τον Μάρτη του 1978 διορίσθηκα Υπουργός των Εξωτερικών. Κάναμε τότε

αρκετές προσφυγές στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών για

καταδίκη της εισβολής και κατοχής. Ήμουν επικεφαλής της Κυπριακής

Αντιπροσωπείας και είχα επίσης μαζί μου τους Γλαύκο Κληρίδη (ΔΗΣΥ),

Εζεκία Παπαϊωάννου (ΑΚΕΛ), Αλέκο Μιχαηλίδη ή Αλέξη Γαλανό (ΔΗΚΟ) και

Βάσο Λυσσαρίδη (ΕΔΕΚ). Τα πράγματα δεν ήταν καθόλου εύκολα.

Η δική μας έντονη θέση ήταν, μεταξύ άλλων, πως η εισβολή ήταν αντίθετη με

το Άρθρο 2(4) του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, πως η φράση

«να αναλάβει δράση» στη Συνθήκη Εγγυήσεως σήμαινε πολιτική και όχι

στρατιωτική δράση και πως οι εγγυήτριες δυνάμεις, αν είχαν κάποιο δικαίωμα

(που δεν το αναγνωρίζαμε), ήταν για να επαναφέρουν την συνταγματική τάξη

και όχι για να κατακτήσουν την Κύπρο.

Ο τουρκικός αντίλογος ήταν πως εφόσον τα Ηνωμένα Έθνη απεδέχθησαν την

Κυπριακή Δημοκρατία ως μέλος, απεδέχθησαν αυτόματα και τις Συνθήκες του

1960 που αποτελούν μέρος του Συντάγματος της, πως η «δράση» θα

μπορούσε να είναι μόνο στρατιωτική, εξου και η ΕΛΔΥΚ και η ΤΟΥΡΔΥΚ και

πως αν θέλαμε μόνο αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης θα έπρεπε οι

τούρκοι να καταλάβουν και την υπόλοιπη Κύπρο για να ελέγξουν τους

πραξικοπηματίες και να την επιτύχουν. Οι Τούρκοι επικαλούντο επίσης κατ’

επανάληψη την ομιλία του Μακαρίου της 19 ης Ιουλίου 1974 στο Συμβούλιο

Ασφαλείας, με την οποία ο Μακάριος χαρακτήρισε, σε πολλά σημεία του

κειμένου, το πραξικόπημα ως «ελληνική εισβολή στην Κύπρο, οι συνέπειες

της οποίας πλήττουν ολόκληρο τον Κυπριακό λαό, έλληνες και τούρκους».

«Εφ’ όσον λοιπόν η Ελλάδα εισέβαλε στην Κύπρο, και εκινδύνευαν και οι

τούρκοι της Κύπρου, σύμφωνα με τον Μακάριο, εμείς τι έπρεπε να κάνουμε;»

– έλεγαν οι τούρκοι.

Ατέλειωτα επιχειρήματα και αντιπαραθέσεις. Το γεγονός είναι πως η διεθνής

κοινότητα, μελετώντας όλα όσα προηγήθησαν ποτέ δεν δέχθηκε πλήρως τις

ελληνοκυπριακές θέσεις. Αυτό αντανακλάται και στα χλιαρά ψηφίσματα στα

43 χρόνια από το 1974 μέχρι σήμερα.

Ο Νίκος Αναστασιάδης παρέλαβε τη σκυτάλη της προεδρίας σε μια πολύ

δύσκολη περίοδο. Στον τομέα της οικονομίας παρέλαβε καμένη γη και

κατόρθωσε να την ανορθώσει. Σχετικά με το κυπριακό, την ώρα που έπαιρνε

τη σκυτάλη, 40 χρόνια μετά το 1974, το τρένο της λύσης είχε ήδη αναχωρήσει

από τον σταθμό. Έπρεπε να αρχίσει να τρέχει ξοπίσω του.

Ο πρόεδρος μαζί με την ελληνική κυβέρνηση προσπάθησαν να εξαλείψουν

την «Σκιά του θανάτου», τις Συνθήκες του 1960. Δυστυχώς όμως οι Συνθήκες

είναι πολύ βαθύριζες και αποτελούν Θεμελιώδη Άρθρα του Κυπριακού

Συντάγματος. Μονομερής χαρακτηρισμός των Συνθηκών ως

«αναχρονιστικών» δεν οδηγεί πουθενά. Άλλωστε αυτό δημιουργεί επιχείρημα

για να διαγράψει, με την ίδια λογική, μονομερώς και η Τουρκία τη Συνθήκη της

Λωζάνης του 1923 ως αναχρονιστική και να εισβάλει στα νησιά του Αιγαίου.

Όλοι οι Γενικοί Γραμματείς των Ηνωμένων Εθνών υπήρξαν πολύ προσεκτικοί

επί του θέματος του Στρατού και των Εγγυήσεων. Κανείς δεν εισηγήθη άμεση

κατάργηση. Την ίδια τακτική ακολούθησαν και οι κατά καιρούς κυπριακές

κυβερνήσεις.

Ο Antonio Guterres έκανε μια σοβαρή προσπάθεια προς την κατεύθυνση

αυτή. Στο πλαίσιο του της 4 ης Ιουλίου 2017, εισηγείται «τερματισμό του

μονομερούς δικαιώματος επέμβασης και τερματισμό της Συνθήκης

Εγγυήσεως». Από την άλλη όμως δεν εισηγείται κατάργηση της Συνθήκης

Συμμαχίας βάσει της οποίας η ΕΛΔΥΚ και η ΤΟΥΡΔΥΚ μπορούν να επέμβουν

στρατιωτικά. Έτσι δημιουργείται κάποια ασάφεια. Προτρέπει «γρήγορη

μείωση των στρατευμάτων σε χαμηλό επίπεδο και μετά στους αριθμούς του

1960» (950 και 650 άνδρες αντίστοιχα) και συζήτηση σε ανώτατο επίπεδο αν

και πότε θα φύγουν τα στρατεύματα.

Στις 18 του Δεκέμβρη 2015 προσκληθήκαμε, εγώ και η σύζυγος μου Λέλια, σε

φιλικό δείπνο από τον παλιό μου φίλο Mustafa Akinci, στην παρουσία δύο

φίλων και των συζύγων τους. Είχα και μια ιδιαίτερη, ανεπίσημη κουβέντα 10-

15 περίπου λεπτών με τον Mustafa.

Για το θέμα των εγγυήσεων και του στρατού μου είπε με σαφήνεια πως άμεση

και απόλυτη κατάργηση απορρίπτεται και από την Άγκυρα και από τον ίδιο.

Επικαλέσθηκε τα γεγονότα του παρελθόντος. Συζήτησα το θέμα μαζί του και

κατέληξα στο συμπέρασμα πως ο Mustafa θα μπορούσε ίσως να συζητήσει

το όλο ζήτημα πάνω στην ακόλουθη βάση:

1. Να αποχωρήσει σταδιακά, σε 1-2 χρόνια, ο τουρκικός στρατός (40,000

στρατιώτες)

2. Να παραμείνει η ΕΛΔΥΚ και η ΤΟΥΡΔΥΚ, για μια αρχική περίοδο 12

χρόνων, με 1000 άνδρες η κάθε μια και να στρατοπεδεύσουν στις

αντίστοιχες πολιτείες.

3. Να παραμείνει και η UNFICYP με 1000 άνδρες, εφόσον παραμένουν η

4. Σε περίπτωση σοβαρής παραβίασης της ειρήνης και ασφάλειας στην

μια από τις δύο πολιτείες ή αντίστοιχη δύναμη να μπορεί να επεμβαίνει

προς αποκατάσταση της ειρήνης και τάξης.

5. Η ΕΛΔΥΚ να δικαιούται να επεμβαίνει μόνο στην ελληνοκυπριακή

πολιτεία και η ΤΟΥΡΔΥΚ μόνο στην τουρκοκυπριακή πολιτεία.

6. Αν και όταν επεμβαίνει η ΕΛΔΥΚ ή η ΤΟΥΡΔΥΚ θα επεμβαίνει μαζί της

και η UNFICYP για προστασία των πολιτών της άλλης κοινότητας που

ζουν εκεί.

7. Μετά τα 12 χρόνια η ΕΛΔΥΚ και η ΤΟΥΡΔΥΚ να αποχωρήσουν,

νοουμένου πως θα υπάρξει σχετικό ψήφισμα του Συμβουλίου

Ασφαλείας, που θα συνέρχεται κάθε χρόνο για τον σκοπό αυτό.

8. Ανεξάρτητα από τις πρόνοιες των παραγράφων 2 και 7 ανωτέρω, η

ΕΛΔΥΚ και η ΤΟΥΡΔΥΚ θα αποχωρήσουν αν και όταν η Τουρκία

ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Δεν ξέρω αν ο Mustafa εξακολουθεί να δέχεται τα πιο πάνω για συζήτηση.

Ούτε γνωρίζω τη θέση του Νίκου. Εκείνο που γνωρίζω είναι πως, αν δεν

βρεθεί λύση, οι Συνθήκες και η «σκιά του θανάτου» θα αποτελούν απειλή που

θα κρέμεται μονίμως πάνω από το κεφάλι μας.

Και κάτι ακόμα: Η ασφάλεια μας και το μέλλον μας δεν εξαρτάται μόνο από

Συνθήκες αλλά και από το μυαλό μας. Είμαστε μια μικρή και αδύνατη χώρα.

Η Τουρκία είναι ισχυρή, απρόβλεπτη και επικίνδυνη. Είτε υπάρχουν είτε δεν

υπάρχουν Συνθήκες, η Τουρκία πιθανόν να επιτεθεί ξανά αν επαναλάβουμε

τα γεγονότα (πραξικόπημα) του 1974 ή κάτι παρόμοιο. Όπως έπραξαν και

εξακολουθούν να πράττουν στις δικές τους περιπτώσεις και άλλες ισχυρές

χώρες στην υφήλιο.

skia_thanatou.doc

ΝΙΚΟΣ Α. ΡΟΛΑΝΔΗΣ

ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΓΡΑΦΕΙΟ

Tηλ: +357 22 353811, +357 22 591900, Φαξ: +357 22 353100, Τ.Κ. 21700-1512 Λευκωσία

1Email: [email protected]

Υπουργός Εξωτερικών 1978-1983

Υπουργός Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού 1998-2003

Βουλευτής 1991-1996

Πρόεδρος του Κόμματος των Φιλελευθέρων 1986-1998

Αντιπρόεδρος της Διεθνούς των Φιλελευθέρων 1994-1998

18 Οκτωβρίου 2017