Κάρολος Γάδης*
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΧΕΙΟΥ – Πηγή: EPA/YONHAP
Όσοι προέβλεπαν θερμό επεισόδιο από τον Erdogan πριν την Εθνική μας Γιορτή διαψέυσθηκαν. Θα ήταν, άλλωστε, απόλυτα αντιπαραγωγικό αυτό για τον Τούρκο ηγέτη, την παραμονή της ιδιαίτερα «διαφημισμένης» Συνάντησης Κορυφής ΕΕ-Τουρκίας, στη Βάρνα της προεδρεύουσας Βουλγαρίας, την Δευτέρα 26 Μαρτίου.
Αλλά και όσοι είχαν επενδύσει σε κάποιο απτό αποτέλεσμα της Συνάντησης, διαψεύσθηκαν.
Θα ήθελα να υπενθυμίσω, παράλληλα, ότι οι δηλώσεις του Αμερικανού Πρέσβυ Geoffrey Pyatt ότι «φοβάται θερμό επεισόδιο ή ‘ατύχημα’ στο Αιγαίο» δεν επικεντρώνονται σε μια ορισμένη χρονική περίοδο.
Στην όλη πολιτική συμπεριφορά της Τουρκίας – αν βεβαίως η συμπεριφορά αυτή θα μπορούσε να συνεχίζεται να λέγεται «πολιτική» – ιδιαίτερη σημασία αποκτά η ανάλυση των στρατιωτικών επιλογών της τα τελευταία χρόνια.
Η τουρκική οικονομία
Παρά το γεγονός ότι η Τουρκία συνεχίζει να συμμετέχει στους G20, τίτλοι – και τουρκικών ακόμα μέσων – όπως «Το εμπορικό έλλειμμα της Τουρκίας διπλασιάστηκε τον Ιανουάριο 2018», ή «Η μεγαλύτερη απειλή της εθνικής ασφάλειας της Τουρκίας είναι η οικονομία της», αποκαλύπτουν τα πρώτα σύννεφα.
Σύννεφα τα οποία επιβαρύνονται από αυξανόμενες πληθωριστικές πιέσεις που έχουν αγγίξει διψήφιο αριθμό, τάσεις υποτίμησης του νομίσματος, και πλέον του 20% του πληθυσμού κάτω από το όριο της φτώχειας.
Το «πραξικόπημα» της 16ης Ιουλίου 2016 στοίχισε στην τουρκική οικονομία περισσότερο από 300 δις δολλάρια, σύμφωνα με δηλώσεις του ίδιου του Υπουργού Εμπορίου Βulent Tufenkci.
H απόφαση, στις αρχές Μαρτίου, του γνωστού οίκου αξιολόγησης Moody’s για υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Τουρκίας από Βa1 σε Ba2, έχει χτυπήσει ήδη το πρώτο καμπανάκι.
Οι στρατιωτικές δαπάνες
Παραταύτα, αν συγκρίνει κανείς στοιχεία, τα οποία οι ίδιες οι τουρκικές υπηρεσίες δημοσιεύουν, διαπιστώνει αύξηση περίπου 50% στον αμυντικό προϋπολογισμό της Τουρκίας για το 2017.
Παλαιότερα, το 2014, η Hurriyet – όταν ακόμα, στο μέτρο του εφικτού ήταν «αντιπολιτευόμενη» εφημερίδα – είχε υποστηρίξει ότι «η Τουρκία θα διπλασιάσει τις εξοπλιστικές της δαπάνες, μέχρι το 2018».
Οι δαπάνες αυτές αφορούν, μεταξύ άλλων, και την αγορά 100 προηγμένου τύπου F-35 πέμπτης γενιάς μαχητικών stealth JSF (Joint Strike Fighter) από ΗΠΑ, αλλά και την ολοκλήρωση του προγράμματος κατασκευής του πρώτου «εγχώριου» τουρκικού μαχητικού TF-X, το οποίο ο Τούρκος Υπουργός Αμυνας Nurettin Canikli, θεωρεί ότι θα είναι «επιχειρησιακό» το 2023.
Παράλληλα, ο Recep Tayyip Erdogan ανακοίνωσε πρόσφατα την κατασκευή του πρώτου τουρκικού αεροπλανοφόρου.
Ιδιαίτερης, όμως, εμβάλειας, πολιτικής αλλά και στρατιωτικής, είναι η υπογραφή τον Σεπτέμβριο 2017 προμήθειας του ρωσικού αντι-πυραυλικού συστήματος S-400.
Το «Καθεστώς Ελέγχου Πυραυλικής Τεχνολογίας»
(Missile Technology Control Regime – ΜTCR) δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του G7, τον Απρίλιο του 1987. Ο σκοπός ήταν ο έλεγχος μη επανδρωμένων ιπτάμενων συστημάτων, τα οποία θα μπορούσαν να μεταφέρουν «ωφέλιμο φορτίο κρούσης» μέχρι 500 kg σε απόσταση 300 χλμ.
Το 1992 η MTCR διεύρυνε το πεδίο ελέγχου, εφόσον αυτός αφορούσε πλέον κάθε πτήση με φορτίο όπλων μαζικής καταστροφής. Σήμερα, οι συμμετέχοντες ανέρχονται στους 35, με τελευταία ένταξη της Ινδίας στις 27.06.2016.
Χαρακτηριστικό της απροθυμίας της Τουρκίας να συμμετάσχει είναι το γεγονός ότι εντάχθηκε εκ των υστέρων, το 1997, τη στιγμή που η συντριπτική πλειοψηφία των νατοϊκών εταίρων, της Ελλάδος συμπεριλαμβανομένης, εντάχθηκε τα έτη 1990 – 1993.
Από τις χώρες του ΝΑΤΟ δεν μετέχουν οι Αλβανία, Κροατία, Εσθονία, Λεττονία, Λιθουανία, Ρουμανία, Σλοβακία, Σλοβενία.
Το αντιπυραυλικό σύστημα Τουρκίας
Στην προσπάθειά της να επεκτείνει το αντι-πυραυλικό της σύστημα η Τουρκία προβάλλει δύο «άλλοθι» : Το Ιράν και το ΙSIS. Τόνοι μελανιού έχουν χυθεί στην κατεύθυνση αυτή από εγχώριες και διεθνείς «επί παραγγελία» γραφίδες.
Στο σύνολο του εξοπλισμού της Τουρκίας θα πρέπει να προστεθεί η εξ αρχής από το 2002 συμμετοχή της στο consortium, με κύριο μέτοχο τις Η.Π.Α. για την κατασκευή και προτιμησιακή αγορά του υπερ-αεροπλάνου F-35 ή Joint Fight Striker – JFS.
Παράλληλα, δεν διαλανθάνει της προσοχής ότι το 2009 η Τουρκία υπέγραψε συμφωνία με την Ρωσία για την κατασκευή τεσσάρων πυρηνικών αντιδραστήρων στην πόλη Akkuyu πλησίον της Μερσίνης. Το σύνολο των αντιδραστήρων, ο κάθε ένας από τους οποίους θα παράγει ηλεκτρική ενέργεια 1. 200 MW ετησίως, υπολογίζεται να τεθεί σε λειτουργία το 2019.
Την 1η Οκτωβρίου 2013 ανακοινώθηκε εκ μέρους της Τουρκίας ότι η κινεζική εταιρεία Precision Machinery Import-Export Corporation (CPMIEC) – στην οποία είχαν επιβληθεί κυρώσεις λόγω των δραστηριοτήτων της σε Πακιστάν και Ιράν (!) – θα κατασκεύαζε τoπρώτo μακράς εμβέλειας αντι-αεροπορικό και αντι-πυραυλικό σύστημά της (long – range air defense and anti-missile system).
Οπως πολλοί αναλυτές παρατηρούν, η Τουρκία θα μπορούσε να καλύψει, τουλάχιστον σε μεγάλο βαθμό αν όχι πλήρως, τις αμυντικές της ανάγκες και με τα υπάρχοντα συστήματα του ΝΑΤΟ. Δεν το θέλησε, προφανώς διότι ήταν αναγκασμένη να «μοιράζεται» τα δεδομένα της άμυνας αυτής και με το Ισραήλ!
Ναι, προτίμησε να συνάψει (πρόσθετη) σύμβαση ύψους 3,44 δις!
Για να «καθησυχάσει» αναμενόμενες ανησυχίες των συμμάχων, η Τουρκία άρχισε «παράλληλες συνομιλίες» με τις αμερικανικές εταιρείες Lockheed Martin και Raytheon, κατασκευάστριες του συστήματος Patriot, αλλά και με την ευρωπαϊκή (γαλλο-ιταλική) Εurosam, κατασκευάστρια των αντι-αεροπορικών και αντι-πυραυλικών σύστημάτων SAM και SAMP/T.
Τον Νοέμβριο 2015 η Τουρκία ανακοίνωσε ότι σταματά τις συνομιλίες με όλους και ότι τo πρώτo μακράς εμβέλειας αντι-αεροπορικό και αντι-πυραυλικό σύστημά της θα το αναλάβουν οι τουρκικές εταιρείες Aselsan και Roketsan.
Τον Φεβρουάριο 2016, η Τουρκία δεν απέκλεισε την σύπραξη των ανωτέρω δύο τουρκικών εταιρειών Aselsan και Roketsan με τις Lockheed Martin και Raytheon ή την Εurosam!
Tον Νοέμβριο 2016 ο τότε Υπουργός Αμυνας Fikri Isik επιβεβαίωσε συνομιλίες με τη Ρωσία καθώς και τη «θετική ανταπόκριση ρωσικής πλευράς για μια ενδεχόμενη συμφωνία».
Περαιτέρω, ο Υφυπουργός για την αμυντική βιομηχανία Ismail Demir δήλωσε ότι «η Τουρκία είναι έτοιμη να συζητήσει με κάθε ενδιαφερόμενο, Ρωσίας και Κίνας συμπεριλαμβανομένων».
Στην πολιτική θεώρηση του θέματος δεν θα πρέπει να διαλάθει της προσοχής το επισημαινόμενο από πολλούς αναλυτές «μίσος του Erdogan για την Δύση», και οι κατ΄επανάληψη δημόσιες δηλώσεις του για ανάπτυξη των σχέσεων με τον κινεζο-ρωσικής κηδεμονίας Οργανισμό Συνεργασίας της Σανγκάης, ως «εναλλακτική» έναντι της ΕΕ και, κατά το δυνατό, και έναντι του ΝΑΤΟ.
Κριτική
Σε όλη την διάρκεια της προοπτικής συνεργασίας στον τομέα αυτό με Κίνα ή Ρωσία, αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ και πολιτικοί αναλυτές δεν έκρυψαν τον προβληματισμό τους, θεωρώντας τη συνεργασία αυτή ως δημιουργία «δούρειου ίππου» εντός ΝΑΤΟ.
Σε δηλώσεις του, Απρίλιο 2014, ο Τουρκος Υπουργός Αμυνας Fikri Isik υπογράμμιζε : «Η παραγωγή στρατιωτικού και ειδικού εξοπλιστικού υλικού στα εργοστάσια υπόκειται στον έλεγχο MTCR, και οι αγοραστές χρειάζονται άδεια από τις παραγωγές χώρες για να αποκτήσουν αυτό το υλικό. Θέλουμε να θέσουμε τέλος σ’ αυτό το πρόβλημα και να παράγουμε το συγκεκριμένο υλικό μόνοι μας».
Οπως ήταν αναμενόμενο, οι ανωτέρω δηλώσεις σήκωσαν θύελλα προβληματισμού και οξείας διεθνούς κριτικής από αξιωματούχους οι οποίοι θεώρησαν την πρωτοβουλία αυτή ως προσπάθεια να παρακαμφθούν εμμέσως οι κανόνες του MTCR.
Ο κορυφαίος Τούρκος πολιτικός αναλυτής και δημοσιογράφος Burak Bekdil – διωχθείς από το καθεστώς Εrdogan – σε άρθρο του στο διαδικτυακό Al-Monitor, 07.02.2014, με τίτλο «DoesTurkey really need long range missiles?», μεταξύ άλλων, υπογραμμίζει :
«Στα τέλη 2011, προς υπερηφάνεια όλων των Τούρκων, το κρατικό Ινστιτούτο ΕρευναςTUBITAK, ανακοίνωσε ότι το επιστημονικό επιτελείο του θα ολοκληρώσει σύντομα την κατασκευή ενός πυραύλου με ακτίνα δράσης 1.500 χλμ. και το 2014 την κατασκευή ενός άλλου με ακτίνα δράσης 2.500 χλμ. Ενας άλλος πύραυλος με ακτίνα δράσης 800 χλμ. είναι ήδη έτοιμος να «περάσει» τα τεστ ακριβείας. (σημ. Αυτό ήδη πραγματοποιήθηκε, 03.12.2016, σύμφωνα με επίσημη ανακοίνωση του ειδησεογραφικού πρακτορείου Anadolu).
Και συνεχίζει :
Αυτό είναι ένα «περίεργο» πρόγραμμα, όχι μόνο με όρους στρατιωτικής τεχνολογίας, αλλά και σε σχέση με τα δεδομένα της διεθνούς πολιτικής και ασφάλειας. Με την Τουρκία στο επίκεντρο μιάς ακτίνας δράσης 2.500 χλμ. ορισμένες από τις πόλεις οι οποίες θεωρητικά θα μπορούσαν να αποτελέσουν στόχο των πυραύλων συμπεριλαμβάνουν Αλγέρι, Αμμάν, Αμστερνταμ, Αθήνα, Βαρκελώνη, Βαρσοβία, Βηρυττό, Βιέννη, Βρυξέλλες, Γενεύη, Δαμασκό, Ζυρίχη, Κάϊρο, Κοπενχάγη, Κίεβο, Λονδίνο, Μιλάνο, Μόσχα, Παρίσι, Ρώμη, Στοκχόλμη, Τελ Αβιβ, Τεχεράνη, Τζέντα, Τρίπολη. Ποιές από τις ανωτέρω πόλεις θα μπορούσαν να αποτελέσουν εν δυνάμει μελλοντική απειλή για την Τουρκία;».
Η συνέχεια της διαδικασίας
Στις 12 Μαϊου 2017 η Τουρκία πραγματοποίησε την πρώτη επιτυχή δοκιμή του νέου πυραύλου εδάφους-εδάφους μεγάλης εμβέλειας με την κωδική ονομασία «Bora» (Καταιγίδα).
Αυτοί οι πύραυλοι φέρουν συμβατική κεφαλή βάρους 470 kg, με ακτίνα δράσης 280 χλμ. Και κατασκευάζονται από την τουρκική κρατική Roketsan, παράμετροι που οδήγησαν τον τότε Υπουργό Αμυνας Fikri Isik να δηλώσει ότι «η Τουρκία έχει ήδη τη δυνατότητα να κατασκευάσει πυραύλους με τις δικές της δυνάμεις. Εχουμε απόλυτη αυτοπεποίθηση».
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι φιλοδοξίες των κατασκευαστών των πυραύλων Bora εκτείνονται σε ακτίνα δράσης μέχρι 1000 χλμ, παράγων που προκαλεί προφανώς πρόσθετο πονοκέφαλο στους αξιωματούχους του ΝΑΤΟ.
Συγχρόνως, θα πρέπει υπογραμμισθεί η υποχρέωση Τουρκίας όπως ενημερώνει ΝΑΤΟ και άλλους διεθνείς οργανισμούς για κάθε αλλαγή στο αντιπυραυλικό της σύστημα που θα μπορούσε να πλήξει στόχους σε ακτίνα πλέον των 100 χλμ.
Παράλληλα, η Medium Extended Air Defense System (MEADS) ένα αντιπυραυλικό σύστημα αναπτυσσόμενο από κοινού από Η.Π.Α., Γερμανία και Ιταλία προσέφερε μια «προσαρμοσμένη στα μέτρα της Τουρκίας εταιρική σχέση» (customized partnership).
Ο Διευθυντής διεθνών σχέσεων της MEADS Mirko Niederkofler υπογράμμισε : «Προσφέρουμε ένα σύστημα ευέλικτο και συμβατό με τα ήδη υπάρχοντα τουρκικά συστήματα και μπορούμε να βοηθήσουμε την τουρκική βιομηχανία στην ανάπτυξη συστημάτων. Αυτό δημιουργεί μοναδικές ευκαιρίες για τη βελτίωση των τουρκικών δυνατοτήτων».
Eνα σημαντικό πλεονέκτημα του συστήματος MEADS είναι το 360οκατοπτευτικό ραντάρ του, με λειτουργία μεγάλης εμβέλειας και δυνατότητα να διακρίνει «τον φίλο από τον εχθρό»(!).
Μία από τις διαφορές του συστήματος MEADS με το ρωσικό σύστημα S-400, είναι ότι τα πρώτα έχουν εμβέλεια με δυνατότητα αναχαίτισης 1.000 χλμ., ενώ τα δεύτερα 3.500 χλμ. Τα MEADS, όμως, διακρίνονται για τις δυνατότητές τους στη κάθετη εκτόξευση.
Το στοίχημα
Από τις παρατηρήσεις των ειδικών ας συγκρατήσουμε ότι, σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση, οι βαλλιστικοί πύραυλοι, πολές φορές υστερούν σε ακρίβεια, μπορούν να αναχαιτισθούν και μπορούν να μεταφέρουν περιορισμένο «φορτίο» (με μέσο όρο 500 ως 1.000 kg). Αντίθετα, ένα συμβατικό F-16 μπορεί να μεταφέρει 4 ή 5 φορές μεγαλύτερο «φορτίο» και στον πόλεμο αποτελεί ένα ευκίνητο πλεονέκτημα στον αέρα.
Τότε γιατί η Τουρκία εμμένει τόσο πολύ στην ανάπτυξη αντιπυραυλικού συστήματος;
Και, κυρίως, ποιοί είναι οι εν δυνάμει στόχοι του αντιπυραυλικού της συστήματος;
Η καλού σεναρίου ερμηνεία εστιάζει στην επιθυμία Erdogan να καυχηθεί στο εσωτερικό του ακροατήριο ότι «το πέτυχε», επιθυμία χρωματισμένη με αδρές πινελιές της νεο-οθωμανικής προσέγγισης.
Ορισμένοι, πάντως, αναλυτές παρατηρούν ότι η προτίμηση των πυραύλων ακολουθείται συνήθως από «αποτυχημένα κράτη» ή «κράτη-παρίες» (rogue states), εφόσον οι πύραυλοι μπορούν ευχερώς να μεταφέρουν βιολογικές, χημικές και πυρηνικές κεφαλές.
Οι νατοϊκές αντιδράσεις προς την Αγκυρα εστίαζαν στο ότι «Είναι παράξενο να θέλει η Τουρκία να αναπτύξει επιθετικές πυραυλικές δραστηριότητες, πολλώ μάλλον που βρίσκεται στην ομπρέλλα ασφάλειας του ΝΑΤΟ.» (It is puzzling from a NATO perspective that this ally wants to develop offensive missile capabilities. Turkey is part of ΝΑΤΟ’s security umbrella).
Το γεγονός ότι το αντιπυραυλικό σύστημα της Τουρκίας χαρακτηρίζεται ως «επιθετικό»(offensive), δεν μπορεί, βεβαίως, να περάσει απαρατήρητο.
Στην κατεύθυνση αυτή η ρωσική πλευρά υπήρξε ιδιαίτερα επιφυλακτική «ως προς το πως μια χώρα του ΝΑΤΟ θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την τεχνολογία S-400, την στιγμή που αυτή σχεδιάσθηκε έναντι δυνητικών απειλών από το ΝΑΤΟ!..».
Παράλληλα, ο Ρώσος Αναπλ. Πρωθυπουργός Dmitry Rogozin, Οκτώβριο 2016, με δηλώσεις του υπογράμμιζε ότι «η Ρωσία δεν σχεδιάζει να πωλήσει το σύστημα S-400, με εξαίρεση τους στρατηγικούς της εταίρους Ινδία και Κίνα».
Τον Σεπτέμβριο 2017 τα διεθνή μέσα προέβαλαν ότι «Η Τουρκία συμφώνησε στην αγορά από την Ρωσία του πλέον προηγμένου αντι-πυραυλικού συστήματος,S-400, έναντι 2,5 δις δολλαρίων. Η συμφωνία αυτή αποτελεί ένδειξη αποστασιοποίησης της Τουρκίας από το ΝΑΤΟ, μιας συμμαχίας που κράτησε την Τουρκία στη Δύση για πάνω από έξι δεκαετίες».
Το ξεκάθαρο, πάντως, μήνυμα Trump προς τον Erdogan, όπως μεταδίδεται από τη νέα «φιλική» πλέον Hurriyet, «Αν θέλεις F-35, ξέχνα τους S-400», δεν αφήνει πολλά περιθώρια ερμηνείας. Η απόφαση, βεβαίως, ανήκει στον ίδιο τον Erdogan.
Στο πλαίσιο αυτό, πάντως, δεν μπορεί να παραβλεφθούν δηλώσεις Erdogan στο CBS, το περασμένο έτος, ως προς την προοπτική αναθεώρησης των σχέσεων της Τουρκίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ : «Δεν εστιάζουμε σε αυτό τώρα. Θα πορευθούμε με το ΝΑΤΟ όπως κάναμε τόσα χρόνια»(We are not considering this right now. We are moving along with NATO as we have always done).
Σε ποιό βαθμό η έκφραση «όχι τώρα» (not right now), αναδεικνύεται ως η λέξη-κλειδί;
Διαβάστε επίσης
Κατρούγκαλος: Αν οι «8» Τούρκοι συμμετείχαν στο πραξικόπημα, η Ελλάδα μπορεί να μην τους δεχθεί
Ο πρωθυπουργός του Κοσόβου απαντά στον Ερντογάν: Μην παρεμβαίνεις στα εσωτερικά μας
El Pais: Η μακριά σκιά του Ερντογάν στα Βαλκάνια εκτείνεται σαν λεκές από μελάνι
Νετανιάχου: «Χασάπης» ο Ερντογάν, να μην μας κάνει διαλέξεις ηθικής
