Thursday, March 28, 2024

      Subscribe Now!

 

spot_img
spot_img
In GreekΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ                             

ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ                             

Hellenic News
Hellenic News
The copyrights for these articles are owned by HNA. They may not be redistributed without the permission of the owner. The opinions expressed by our authors do not necessarily reflect the opinions of HNA and its representatives.

Latest articles

(Γράφει ο Μιχάλης Παπαδημητρίου)

Από την πρώτη λέξη που  έπλασε ο άνθρωπος, που κατά τον Πατέρα της Ιστορίας ήταν η λέξη «βέκος» και σημαίνει ψωμί, μέχρι την πιο πρόσφατη, που θα μπορούσε να είναι το «κοινωνικό μέρισμα» και θα μπορούσε να σημαίνει παντεσπάνι (….), παρήλασαν από τα λεξικά εκατομμύρια λέξεις.

Όλες αυτές οι λέξεις πλάστηκαν με έντεχνο τρόπο (είτε ήταν δημιουργός τους κάποιος λογοτέχνης είτε ο ίδιος ο λαός) και ξεκίνησαν ένα ταξίδι πολλών αιώνων, όπως μαρτυρούν και οι διαδρομές των δανείων και των αντιδανείων.

Αυτό το ταξίδι στην αρχή ήταν «πλους», αλλά μετά τις εκστρατείες των «τακτικών» στρατών του Μεσαίωνα έγινε «ταξίδιον».

Στο παρόν άρθρο θα μας απασχολήσουν δύο κατηγορίες λέξεων: οι αμφίσημες, δηλαδή αυτές με τη διπλή σημασία, και συνήθως αντίθετη, και οι λέξεις που στο μεγάλο ταξίδι τους άλλαξαν έννοια.

Thanks for reading Hellenic News of America

Ας αρχίσουμε αναφέροντας ενδεικτικά κάποιες από τις δεύτερες.

Ο «ξένος» αρχικά ήταν ο φιλοξενούμενος, ο φίλος. Αυτό δείχνει την υπεροχή της ελληνικής συνήθειας της φιλοξενίας και της προστασίας του ικέτη. Σήμερα είναι ο αλλότριος, ο αλλοεθνής και συνήθως ο πολέμιος.

«Αστείος» εκ του άστεως ήταν ο ευφυολόγος της πόλης. Σήμερα σημαίνει τον κωμικό έως γελοίο και τον ταυτόσημο «χωρατατζή».

Η «απόφραξη» αρχικά ήταν το βούλωμα, σήμερα σημαίνει το ξεβούλωμα.

Η «ατασθαλία»  πιθανότατα από την «άτη» (συμφορά) και τη «θαλία» (αφθονία) σημαίνει την ακαταστασία και προήλθε από τη βία στη διεκδίκηση της τροφής των πρωτόγονων ανθρώπων(!)

Ο «βάναυσος» αρχικά ήταν ο χειρώνακτας, αργότερα ο σκληρός, ο αποτρόπαιος.

«Δεξίωση» ήταν ο δια της δεξιάς χαιρετισμός, σήμερα έγινε η υποδοχή των καλεσμένων.

Εντύπωση προκαλεί η μετάπτωση της λέξης «δωροδοκώ» που σήμαινε δέχομαι δώρα (εκ του δώρον και δόκος), ενώ σήμερα –μετά από τόσα φακελάκια- έφτασε να σημαίνει δεκάζω, δηλαδή ακριβώς το αντίθετο.

Ο «έξυπνος» από ξυπνητός έγινε ευφυής και ο «εύκολος» σήμαινε αρχικά τον ευκολοχώνευτο.

«Διασκεδάζω» σημαίνει διασκορπίζω και σήμερα γλεντάω, πιθανώς διασκορπίζοντας κέφι, ώρες και το πιθανότερο χρήματα.

«Έμπορος» ήταν ο επιβάτης πλοίου και ο χονδρέμπορας εισαγωγέας. Σήμερα δεν χρειάζεται πλοίο και ενίοτε ούτε κατάστημα, με τόσες πωλήσεις μέσω διαδικτύου.

«Νόστιμος» ήταν ο νοσταλγικός (ομηρ. «νόστιμον ήμαρ»). Αργότερα, δεν γνωρίζομε πότε, πήρε ευφυώς την έννοια του γευστικά ευχάριστου.

Το ρήμα «λέγω» είναι μια μεγάλη ιστορία: βάζω να πλαγιάσει, συναθροίζω, αριθμώ, επαναλαμβάνω, διηγούμαι, ομιλώ (κι αυτό το τελευταίο εκ του συναναστρέφομαι). Έννοιες άρρηκτα συνδεδεμένες.

«Νυκταλωπία» ήταν αρχικά η αδυναμία της όρασης κατά τη νύκτα αλλά αργότερα, άγνωστο γιατί, έγινε η δυνατότητα της νυκτερινής όρασης.

«Πελάτης» εκ του «πέλας» ήταν αυτός που πλησιάζει, και μάλιστα μια γυναίκα (μια έννοια που με κάποιο τρόπο διασώθηκε ….)

«Πρόσφατος» στην κυριολεξία σημαίνει ο φρεσκοσφαγμένος.

«Λατρεία» ήταν η κατάσταση μισθωτού εργάτη (λάτρον = μισθός) και αργότερα η τιμή προς το θεό.

«Σκευωρός» (σκεύος+ώρα) ήταν ο σκευοφύλακας και αργότερα ο ραδιούργος.

Κι ας έρθουμε στην άλλη κατηγορία, των «αμφίσημων» λέξεων, δηλαδή που έχουν διπλή έννοια και πολλές φορές αντίθετη, γνωστών με τον αγγλογαλλικό όρο «double-entendre». Η γλώσσα –η κάθε γλώσσα- είναι ο κώδικας μέσω του οποίου μετατρέπουμε τις εμπειρίες μας σε ισοδύναμα σύμβολα, και αυτή η λειτουργία της νοηματοδότησης (εξαιτίας του θυμικού και των ανθρωπίνων συναισθημάτων) μπορεί πράγματι να έχει θετικό πρόσημο (τάξη) ή αρνητικό  (αταξία):

«Άγιος» σημαίνει και τον ιερό και τον επικατάρατο.

«Αποτρόπαιος» είναι ο αποτρέπων το κακό αλλά και ο απεχθής και βδελυρός.

«Αργός» σημαίνει και τον ταχύ και τον βραδυκίνητο.

«Επίχαρτος» είναι και ο ευφρόσυνος και ο φθονερός.

«Ευτραπελία» είναι και το ευφυολόγημα και η βωμολοχία. Θα μπορούσε να αποδώσει ελληνικά και το σόκιν.

«Θείος» είναι ο θεϊκός, αλλά και ο αδελφός του γονέως, από το «ηθείος» (=σεβαστός), μια ωραία και πανάρχαια προσφώνηση, ( αντί του «κύριε»), που ήδη έχει εκλείψει.

«Κύδος είναι και η δόξα (με περισπωμένη) και το όνειδος (με οξεία).

«Κέρδη» είναι η ωφέλεια αλλά και η απάτη. «Κερδώ» λέγεται η αλεπού.

«Λάω» σημαίνει και βλέπω και επιθυμώ (αφού το βλέπω).

«Λογάδι» είναι και το διαλεχτό αλλά και το αδιάλεχτο.

«Μήδεα» είναι οι σκέψεις αλλά και τα ανδρικά γεννητικά μόρια, μια όντως περίεργη συνάφεια.

«Μήλο» είναι το φρούτο της μηλιάς αλλά και το γιδοπρόβατο (εξ ου και «μηλωτή»).

«Όρμος» είναι και το αγκυροβόλιο αλλά και το περιδέραιο στο «αγκυροβόλιο» του γυναικείου μπούστου.

«Ούλος» είναι το ιωνικό «όλος» που το ακούμε σπάνια πια στα τοπικά μας ιδιώματα, αλλά και ο μάλλινος.

«Παρέρχομαι» σημαίνει και φεύγω και εισέρχομαι.

«Πονηρός» είναι και ο εργώδης και κοπιών αλλά και ο κακός και άθλιος, και τέλος,

«Πένομαι» σήμαινε εργάζομαι και μοχθώ αλλά και είμαι φτωχός (πένης) και μ’ αυτή τη σημασία μας διασώθηκε. Όπως λέει και η παροιμία «δούλεψε να φας και κλέψε να’ χεις», φαίνεται ότι ο κόπος και ο μόχθος σπανίως εξαργυρώνονται με πλούτο.

Αυτά τα ολίγα και θα επιφωνούσαμε αγγλιστί «ουάου» (wow), αν δεν υπήρχε η αρχαία ελληνική λέξη «ουά» με την ίδια ακριβώς σημασία …..

 

The copyrights for these articles are owned by the Hellenic News of America. They may not be redistributed without the permission of the owner. The opinions expressed by our authors do not necessarily reflect the opinions of the Hellenic News of America and its representatives.

Get Access Now!

spot_img
spot_img
spot_img