Το ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΟΛΑΚΑΥΤΩΜΑ
Κατά την διάρκεια της Μάχης για την Ελλάδα περίπου 20,000 Έλληνες έχασαν την ζωή τους στη μάχη, περισσότερο από 100,000 τραυματίστηκαν η έπαθαν κρυοπαγήματα, και πάνω από 20,000 υπέστησαν ακρωτηριασμούς. Περίπου 4,000 άμαχοι σκοτώθηκαν από αεροπορικές επιδρομές, έχθρων και συμμάχων, οι οποίες κατέστρεψαν και εκατοντάδες κτίρια, μεταξύ των οποίων εκκλησίες, νοσοκομεία και σχολεία. Αλλά αυτοί οι αριθμοί δεν συγκρίνονται με τις απώλειες που ο Ελληνικός Λαός υπέστη κατά την διάρκεια της Κατοχής. Σύμφωνα με συντηρητικούς υπολογισμούς, ο πόλεμος προκάλεσε τουλάχιστον 578,000 θανάτους. Ο αριθμός αυτός περιλαμβάνει θανάτους από την πείνα, αποτέλεσμα της απάνθρωπης οικονομικής πολιτικής των Γερμανικών δυνάμεων κατοχής, την αντίσταση και μαζικές εκτελέσεις αντίποινας . Δεν περιλαμβάνει τους θανάτους από ασθένειες, όπως η φθίση και η μαλάρια, από τις απερίγραπτες κακουχίες, την διαρκή πεινά, τα τραύματα πολέμου, και την έκθεση στα στοιχεία της φύσης – όλα αποτέλεσμα της Κατοχής. Ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης έχει υπολογίσει ότι στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η Ελλάδα έχασε το 13% του πληθυσμού της.
Αυτό το κείμενο περιγράφει πολύ περιληπτικά πως χάθηκαν τόσες ζωές και πως επήλθε μια τεράστια καταστροφή υλικών αγαθών στην κατεχομένη Ελλάδα, κυρίως σαν αποτέλεσμα της δράσης των Γερμανικών δυνάμεων κατοχής. Η καταστροφή του πλούτου της χώρας περιλαμβάνει την ολοκληρωτική καταστροφή της υποδομής της (λιμάνια, γέφυρες, δρόμοι, σιδηρόδρομοι), της βιομηχανίας , των μέσων μεταφοράς, της γεωργίας, και την καταστροφή πόλεων και χωριών. Στα παραπάνω θα πρέπει να προστεθεί η απεριόριστη και συστηματική λαφυραγώγηση στην οποία διέπρεψαν οι Γερμανικές κατοχικές δυνάμεις. Η απώλεια εθνικού και ιδιωτικού πλούτου αντιστοιχεί σε πολλά ετήσια εθνικά εισοδήματα της Ελλάδας. Οι τεράστιες απώλειες της χώρας τα χρόνια της Κατοχής σε ανθρώπινες ζωές και υλικά αγαθά οφείλονται κυρίως στη δράση των Γερμανικών δυνάμεων κατοχής.
Δυο διαταγές που δόθηκαν από την ανώτατη ηγεσία του Τρίτου Ράιχ έπαιξαν πρωταρχικό ρολό στο Ελληνικό Ολοκαύτωμα. Η πρώτη από αυτές, που εδόθη από τον ίδιον τον Χίτλερ, ήταν η διαταγή πυρπολήσεων. Ο Χίτλερ διέταξε εάν υπάρχει η παραμικρή υπόνοια ότι ένα κτίριο η ένα σπίτι χρησιμοποιείται από την Αντίσταση, τότε το κτίριο αυτό πρέπει να πυρπολείται με όλους τους κατοίκους του, ακόμη και αν οι ένοικοι του δεν ήταν μέλη της Αντίστασης. Η δεύτερη διαταγή, που υπέγραψε ο Στρατάρχης Βίλχελμ Κάιτελ στις 16 Σεπτεμβρίου 1941, όριζε να εκτελούνται για κάθε Γερμανό που σκοτώνεται τουλάχιστον 100 Έλληνες και για κάθε Γερμανό που τραυματίζεται τουλάχιστον 50 Έλληνες.
Οι πρώτες μαζικές εκτελέσεις έγιναν στην Κρήτη πριν το τέλος της μάχης της Κρήτης. Το 1945, υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, μια τετραμελής επιτροπή με επικεφαλής τον Νικό Καζαντζάκη, ανέλαβε να ερευνήσει τα Γερμανικά εγκλήματα στην Κρήτη. Η έκθεση Καζαντζάκη καταγράφει την καταστροφή πάνω από 106 Κρητικών χωριών και τις συνακόλουθες σφαγές των κατοίκων τους. Στην περιοχή των φυλακών Αγιάς, κοντά στα Χανιά, βρέθηκαν πολλοί μαζικοί τάφοι. Η πρώτη μαζική σφαγή έγινε στο χωριό Γαλατάς, επίσης κοντά στα Χανιά, όπου οι κάτοικοι τόλμησαν να υπερασπιστούν τον τόπο τους από τους Γερμανούς. Στις 26 Μαΐου 1941, ενώ ακόμα σκληρές μάχες εμαίνοντο στην Κρήτη, οι Γερμανοί εκτέλεσαν τους γέροντες και γερόντισσες του χωριού μέσα στα σπίτια τους και ακολούθως λεηλάτησαν και έκαψαν το χωριό.
Μια από τις σφαγές που δεν αναφέρει στην έκθεση της η επιτροπή Καζαντζάκη είναι η εκτέλεση όλων των ανδρών στο χωριό Κοντομάρι. Αυτό το έγκλημα αποθανατίστηκε από τον Γερμανό υπολοχαγό Peter Weixler του οποίου οι φωτογραφίες δίνουν μια εκτενή περιγραφή του συμβάντος ( δείτε το video Κοντομάρι).
Ακόμα χειρότερη τύχη είχε το χωριό Κάντανος, όπου άνδρες και γυναίκες είχαν αντισταθεί στους Γερμανούς για να διευκολύνουν την φυγή εκατοντάδων συμμαχικών στρατιωτών προς την νότια ακτή της Κρήτης. Στον Κάντανο οι Γερμανοί εκτέλεσαν όλους τους άνδρες και γυναίκες . Μεταξύ αυτών ήταν και ο Κώστας Αρχάκης, 103 χρονών,
και δυο γυναίκες πάνω από 80 χρονών, που ρίχτηκαν ζωντανές στα φλεγόμενα σπίτια τους.
Αυτές οι μαζικές εκτελέσεις ήταν η αρχή. Στις 20 Οκτώβριου 1941, στα Άνω και Κάτω Κερδύλια της Μακεδονίας, οι Γερμανοί συγκέντρωσαν 222 άνδρες και παιδιά, από 15 μέχρι 60 ετών, τους έβαλαν να σκάψουν ένα μεγάλο λάκκο, και τους εκτέλεσαν μπροστά στα μάτια των οικογενειών τους. Μετά την μαζική εκτέλεση, έκαψαν τα χωριά. Στις 24 Οκτώβριου, στο Μεσόβουνο της Πτολεμαΐδας, εκτέλεσαν 165 άνδρες και παιδιά, και έκαψαν το χωριό. Την επομένη μέρα, στις 25, κοντά στο Κιλκίς εκτέλεσαν 96 άνδρες και έκαψαν τα χωριά Κλειστό, Κυδωνιά και Αμπελόφυτο. Αυτές οι σφαγές και πυρπολησμοί έγιναν απλώς και μόνο για να εκφοβίσουν τον πληθυσμό. Κανένας Γερμανός δεν είχε πάθει τίποτα στην περιοχή πριν από αυτά τα εγκλήματα.
Οι εκτελέσεις εξακολούθησαν το 1942 και πλήθυναν το 1943, όταν η Ελληνική Αντίσταση, ακλουθώντας διαταγές από το στρατηγείο της Μέσης Ανατολής, δυνάμωσε την δράση της εναντίον των δυνάμεων Κατοχής. Η ένταση της Αντίστασης ήταν μέρος της Συμμαχικής στρατηγικής που αποσκοπούσε να παραπλανήσει τους Γερμανούς, και να τους πείσει ότι αποβίβαση στις Ελληνικές ακτές ήταν ζήτημα ημερών, ενώ το σχέδιο τους ήταν να επιβιβαστούν στην Σικελία. Στις 26 Ιουλίου 1943, οι Γερμανοί εκτέλεσαν 154 άτομα στο χωριό Μουσιοτίτσα της Ηπείρου, μερικά χιλιόμετρα νότια των Ιωαννίνων, και έκαψαν το χωριό.
Στις 16 Αύγουστου, μια μέρα μετά από το Δεκαπενταύγουστο, μια από τις μεγαλύτερες γιορτές της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, οι Γερμανοί κατέστρεψαν το Κομμένο της Ηπείρου. Εκτέλεσαν τους κατοίκους του Κομμένου και πυρπόλησαν το χωριό, επειδή δυο Γερμανοί αξιωματικοί είχαν δει αντάρτες στην περιοχή. Αυτό το έγκλημα, από τα χειρότερα στην κατεχομένη Ελλάδα, έχει μελετηθεί με αρκετή λεπτομέρεια από ιστορικούς , γιατί υπήρξαν επιζήσαντες που κατάφεραν να διαφύγουν κολυμπώντας τα επικίνδυνα νερά του ποταμού Άραχθου, ή να κρυφθούν στο δάσος κοντά στο χωριό. Στο Κομμένο οι Γερμανοί σκότωσαν 145 άνδρες, 174 γυναίκες και 97 παιδιά, συνολικά 444 άτομα. Είκοσι οικογένειες ξεκληρίστηκαν τελείως, και 17 Κομμενιότες πνίγηκαν στον Άραχθο προσπαθώντας να ξεφύγουν.
Ο Kurt Waldheim, που έστειλε την επίσημη αναφορά στο Βερολίνο γι′ αυτήν την σφαγή από την θέση του στην Θεσσαλονίκη, ανέφερε μόνον την εκτέλεση των 145 ανδρών, αποσιωπώντας την εκτέλεση των γυναικών και παιδιών . Ο μετέπειτα Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών και δημοφιλής Πρόεδρος της Αυστρίας,
Waldheim, διαστρέβλωσε ακόμα περισσότερο τα γεγονότα γράφοντας, ψευδέστατα, ότι βρέθηκαν και καταστράφηκαν μεγάλες ποσότητες πυρομαχικών .
Περισσότερο από 90 τέτοια ολοκαυτώματα έλαβαν χώρα στην Ελλάδα. Σ’ αυτά, οι Γερμανοί δολοφόνησαν την πλειοψηφία των κατοίκων, και όσοι επέζησαν το οφείλουν στο ότι κατάφεραν να ξεφύγουν το μακελειό. Επί πλέον, 1700 με 1800 χωριά καταστράφηκαν, πολλά από αυτά τελείως. Οι Γερμανοί ανέπτυξαν τη πυρπόληση σε τέχνη. Ράντιζαν τα καταδικασμένα οικήματα με μια ειδικά παρασκευασμένη εμπρηστική σκόνη και ακολούθως με ένα η δύο πυροβολισμούς τα κτίρια γίνονταν παρανάλωμα του πυρός.
Επίσης ανέπτυξαν το λεξιλόγιο κάλυψης των εγκλημάτων τους σε εξίσου μεγάλη τέχνη. Η μαζική εκτέλεση ενός αθώου πληθυσμού, όπως στο Κομμένο, καταγραφόταν σαν «εκκαθαριστική επιχείρηση αντιστασιακών», στα Γερμανικά “Sauberungsunternemmen“. O Waldheim, π.χ., γράφει για το Sauberungsunternemmen Kommeno. Οι στρατιωτικές μονάδες που έκαναν τη συστηματική λεηλασία λέγονταν «εκκαθαριστικές μονάδες », Aufraumtruppen. Και η λεηλασία Ελληνικών περιουσιών εγίνετο με τις διαταγές της ανώτατης Διοίκησης των Γερμανικών Ενόπλων Δυνάμεων, Wehrmacht.
Η ιστορία του Ελληνικού Ολοκαυτώματος δεν θα είναι πλήρης εάν δεν αναφερθούν τα Καλάβρυτα, το Δίστομο, ο Χορτιάτης και ο Άγιος Γεώργιος.
Στα Καλάβρυτα οι Γερμανοί εκτέλεσαν 1100 άνδρες και παιδιά από 12 μέχρι 90 ετών σε ένα χωράφι καλαμποκιού σε μικρή απόσταση από την πόλη, ενώ τις γυναίκες και τα μικρότερα παιδιά και νήπια τα έκλεισαν στο σχολείο που του έβαλαν φωτιά. Οι γυναίκες κατάφεραν να σπάσουν τις πόρτες και διέφυγαν τον φρικτό θάνατο. Η ημέρα ήταν 13 Δεκεμβρίου, 1943, και η σφαγή των Καλαβρύτων ήταν η μεγαλύτερη που έλαβε χώρα σε μη Σλαβική γη. Η σφαγή των Καλαβρύτων έγινε ως εκδίκηση για τον θάνατο Γερμανών που είχαν αιχμαλωτίσει οι αντάρτες του ΕΛΑΣ. Οι Καλαβρυτινοί δεν ήταν υπεύθυνοι για την πράξη των ανταρτών, και μάλιστα είχαν κάνει κάθε προσπάθεια να προστατέψουν τους Γερμανούς που κρατούσαν οι αντάρτες στην πόλη τους. Όλες αυτές οι προσπάθειες αποδείχθηκαν μάταιες. Οι Γερμανοί κατέστρεψαν όλα τα γύρω χωριά και εκτέλεσαν τους κατοίκους πού δεν κατάφεραν να διαφύγουν. Εκτέλεσαν τους μοναχούς της ιστορικής μόνης Μέγα Σπήλαιο, τους μοναχούς της Αγίας Λαύρας και όποιον βρήκαν στον δρόμο τους από το ένα χωριό στο άλλο.
Τα αρχεία του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών βρίθουν από επίσημες αναφορές μαζικών εγκλημάτων των κατοχικών δυνάμεων σε όλη την Ελλάδα. Σε πολλά από αυτά τα μαζικά εγκλήματα οι Γερμανοί ξεπέρασαν και την διαταγή “100 Έλληνες για έναν Γερμανό”.
Στις 2 Σεπτεμβρίου 1944, στο χωριό Χορτιάτης, 20 χιλιόμετρα ανατολικά της Θεσσαλονίκης, οι Γερμανοί εκτέλεσαν 149 άμαχους, άνδρες και γυναίκες κάθε ηλικίας, για τον θάνατο ενός Γερμανού που σκοτώθηκε σε αψιμαχία με αντάρτες του ΕΛΑΣ. Στις 15 Ιουνίου 1944, δυο Γερμανοί τραυματίστηκαν σε μάχη με το ΕΛΑΣ κοντά στο χωριό Άγιος Γεώργιος, μεταξύ Λειβαδιάς και Θήβας. Μετά την αναχώρηση των ανταρτών, οι Γερμανοί συνέλαβαν 26 άντρες, γυναίκες και παιδιά από το χωριό. Πρώτα έβαλαν τους άντρες σε ένα μικρό σπίτι, και τους εκτέλεσαν με πολυβόλα παρουσία των γερόντων, των γυναικών και των παιδιών. Ακολούθως εκτέλεσαν όλους τους επιζώντες , έριξαν τα πτώματα στο ίδιο μικρό σπίτι, τα περίελουσαν με βενζίνη και έβαλαν φωτιά. Ένα νήπιο που είχε διαφύγει της προσοχής τους ρίχτηκε και αυτό στην φωτιά, ζωντανό.
Η σφαγή που έγινε στις 10 Ιουνίου 1944 στο Δίστομο ξεπέρασε σε σαδισμό όλες τις άλλες. Οι Γερμανοί συγκέντρωσαν τους κατοίκους του Διστόμου στο σχολείο και τους θανάτωσαν με τον πιο σαδιστικό τρόπο. Διακόσια τριάντα δύο άτομα, άνδρες, γυναίκες, παιδιά και βρέφη βασανιστήκαν φρικτά με τρόπους που δεν περιγράφονται (Δείτε Σφαγή στο Δίστομο). Οι Έλληνες Εβραίοι έλαβαν ενεργό μέρος σε όλες τις φάσεις του αγώνα των Ελλήνων ενάντια στους κατακτητές στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Ο ηρωικός Συνταγματάρχης Μαρδοχέος Φρίζες που φονεύθηκε στο πεδίο της μάχης στις 5 Δεκεμβρίου 1940, λίγο μετά την πτώση της Πρεμετής, είναι ο πιο υψηλόβαθμος Έλληνας αξιωματικός που έχασε την ζωή του πολεμώντας στην Αλβανία.
Στην Κατοχή, 61000 Έλληνες Εβραίοι από την Θεσσαλονίκη και τα Ιωάννινα μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα συγκεντρώσεων στην Γερμάνια και Πολώνια. Η Εθνική Αντίσταση βοήθησε πολλούς Έλληνες Εβραίους να ξεφύγουν από τα νύχια των Γερμανών. Μετά από την καταστροφή των Εβραϊκών κοινοτήτων της Θεσσαλονίκης και των Ιωαννίνων, η αντίσταση με δική της πρωτοβουλία απήγαγε στο βουνό τους Μεγάλους Ραβίνους των Αθηνών και άλλων πόλεων, σε μερικές περιπτώσεις χωρίς την συναίνεση τους.
Η ξαφνική εξαφάνιση των ραβίνων από τις πόλεις έδωσε στους υπόλοιπους Εβραίους να καταλάβουν ότι η ώρα για μια ακόμη μεγάλη έξοδο είχε φτάσει. Πολλοί Έλληνες και Ελληνίδες Εβραϊκής καταγωγής προσχώρησαν στην αντίσταση, και βγήκαν στο βουνό να πολεμήσουν τον κατακτητή στο πλάι των Χριστιανών συμπατριωτών τους. Ο αρχηγός της αστυνομίας, Μιλτιάδης Έβερτ, εξέδωσε ταυτότητες σε πολλούς Ελληνο-Εβραίους κρύβοντας την θρησκεία τους. Ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, ο Μητροπολίτης Ζακύνθου και πολλοί άλλοι ιερωμένοι προστάτευσαν τους Έλληνες Εβραίους, και πολλά από τα παιδιά τους προστατεύτηκαν από Χριστιανικές οικογένειες. Η τιμωρία για την προστασία Εβραίων ήταν δριμύτατη, ταξίδι στα στρατόπεδα συγκεντρώσεων χωρίς επιστροφή. Αυτό δεν εμπόδισε τους Χριστιανούς να προστατευόσουν τους συμπατριώτες τους την ώρα του θανάσιμου κινδύνου.
************************************** ΠΗΓΕΣ 1. Blytas, George C., The First Victory, Greece in the Second World War (Athens: COSMOS 2009). 2. Δοξιάδης, Κωνσταντίνος, Οι Θυσίες της Ελλάδος στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, (Υπουργείο Ανοικοδομήσεως, 1946). 3. Καζαντζάκης, Νίκος, κ.α., Έκθεσης της Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη, (Ηράκλειο, 1983). 4. Goldhanger, Daniel, Jonah, Hitler’s Willing Executioners, Ordinary Germans and the Holocaust (New York: Vintage 1997). 5. Mazower, Mark, Inside Hitler’s Greece, The Experience of the Occupation, 1941-1844 ( New Haven: Yale University Press, 1993). 6. Mayer, Herman Frank, Von Wien nach Kalvryta, Die Blutigue Spur der 117Jager-Division durch Serbien und Griechenland, (Brussels: Bibliopolis, 2001). 7. Mulgen, John, Report on Experience (London: Oxford University Press, 1947). 8. Σμπαρούνης, Αθανάσιος, Μελέται και Αναμνήσεις εκ του Δευτέρου Πολέμου (Αθήναι, Γραφείον Τύπου, 1950).