Thursday, March 28, 2024

      Subscribe Now!

 

spot_img
spot_img
GreeceCultureΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΕΝ ΥΔΑΤΙ

ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΕΝ ΥΔΑΤΙ

Hellenic News
Hellenic News
The copyrights for these articles are owned by HNA. They may not be redistributed without the permission of the owner. The opinions expressed by our authors do not necessarily reflect the opinions of HNA and its representatives.

Latest articles

Κυρίες και κύριοι,

Στο εισαγωγικό σχόλιο μου, τυπωμένο στην πρόσκληση για την έκθεση υδατογραφιών του Διαμαντή, διατυπώνονται κάποιες ιδέες που χρειάζονται ανάπτυξη. Επαναλαμβάνω καταρχάς το σχόλιο, εν είδει θεμέλιου λίθου:

«Η υδατογραφική κατάθεση του Διαμαντή, αποτελεί μια όχι και τόσο προβεβλημένη έκφραση της καλλιτεχνικής του δημιουργίας. Και όμως μέσα στις ακουαρέλες του υπάρχουν όλα σχεδόν τα βασικά μοτίβα του γνώριμου Διαμαντή, με τη δική τους δυναμική, που προσδιορίζεται από τη φύση του υλικού και την υπέρβασή του. Ο Διαμαντής εν ύδατι (ή εξ ύδατος) προαναγγέλλει ή βαδίζει παράλληλα με τις μεγάλες συνθέσεις του, που αποτυπώνονται σε καμβά. Οι υδατογραφίες του, φτιαγμένες επί τόπου, αποτυπώνουν στα σβέλτα (παρόλο που μερικές μπορεί αργότερα να τύχουν κάποιας επεξεργασίας) την «προσωπογραφία», θα λέγαμε, του δικού του εσωτερικού τοπίου. Μιλάμε για την αρετή των χρωμάτων, την αφαιρετική εγκράτεια, και τη δραματική λιτότητά τους, κοντολογίς το διάλογο του καλλιτέχνη με τον εαυτό του και τον κόσμο του, καθώς ακουμπά το νου και την καρδιά του σε αυτά που θεάται. Ακριβέστερα, σε αυτά που απορρέουν από τον ίδιο, ως παρατηρητή-παλμογράφο. «Υπάρχει μια στιγμή του κόσμου που περνάει. Να τη ζωγραφίσεις στην πραγματική της υπόσταση. Να γίνεις ένα μαζί της. Να είσαι πια η ευαίσθητη πλάκα», όπως είπε ο Σεζάν. Ο δικός μας Διαμαντής αυτό εν τέλει κάνει: μεταμορφώνει τα χρώματα και μυρώνει μυστικά το υδαρές υλικό του, συνάπτοντάς το αποκαλυπτικά με κάτι το στέρεο και ουσιαστικά διαρκές».

Φυσικά η παράκληση της κυρίας Μαραγκού, διευθύντριας της γκαλερί, να γραφούν λίγα λόγια προκαταρκτικά, που να προϊδεάζουν για την έκθεση, με προδέσμευσε ως προς το πλαίσιο, εφόσον αυτά που θα πω στη συνέχεια γράφτηκαν αργότερα. Από την άλλη ωστόσο μπορούμε, στηριγμένοι στο υπόδειγμα του Διαμαντή, να επινοούμε καθ΄οδόν ιδέες και να πλαγιοσκοπούμε καταστάσεις, θεσπίζοντας εν προόδω στοιχεία πρωτεϊκής μεταβολιζόμενης αισθητικής.

Επάνω σ’ αυτό, παρακαλώ επιτρέψτε μου να σας αφηγηθώ μια εμπειρία που μου πρόσφερε ο Διαμαντής πριν από χρόνια, η οποία φωτίζει σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο καλλιτεχνικής αντίληψης του εξέχοντος δημιουργού. Ήταν νομίζω γύρω στο 1967, στην Παγκύπρια Έκθεση Τέχνης, που οργάνωσε το Επιμελητήριο Καλών Τεχνών. Κάποια στιγμή ο Διαμαντής με είδε από μακριά και ήρθε κοντά μου για να μου πει, με το ζεστό του τρόπο, τα εξής: «Εγώ, ξέρεις, δεν βγαίνω συχνά έξω στην ύπαιθρο να ζωγραφίσω. Όμως πριν από μέρες πήρα τα σύνεργά μου και πήγα ως τις ελιές του Κύκκου, στη Λευκωσία. Με βρήκε το σούρουπο, αλλά δεν είχα τελειώσει ακόμη. Για τούτο έβαλα σημάδι και είπα να ξαναπάω την άλλη μέρα. Όντως πήγα την άλλη μέρα, βρήκα το σημάδι και κοίταξα προς τις ελιές. Μου φάνηκε παράξενο, γιατί οι ελιές δεν ήταν ίδιες με εκείνες που ζωγράφιζα την προηγουμένη. Ούτε και το τοπίο έμοιαζε να είναι το ίδιο. Σάμπως να βρισκόμουνα σε άλλο τόπο. Όλα ήσανε για μένα ξένα.   Άξαφνα φύσηξε ένα ελαφρό αεράκι. Και τότε είδα… «την αργυρή πλευρά του ελιόφυλλου». Και ένιωσα ευθύς πως είσαι αληθινός ποιητής».

Thanks for reading Hellenic News of America

Τι είχε συμβεί δηλαδή; Απλώς ο Διαμαντής, εκείνη τη στιγμή, είδε την «άλλη» όψη του φυλλώματος των ελιών, χάρη, θα λέγαμε, στην ενέργεια του πνεύματος – πνεύμα ο αγέρας, που πνέει – και τότε αναγνώρισε το τοπίο, πιο σωστά την «εικόνα» του τοπίου, που ο ίδιος έψαχνε να βρει και που αντιστοιχούσε σ’ αυτό που είχε μέσα του. Κατ’ ακρίβειαν αναγνώρισε δύο πράγματα: πρώτον, την αληθινή φύση του τοπίου, που ξαναβρήκε σολωμικά «την καλή και την γλυκιά τoυ ώρα», δεύτερον, την εσωτερική αλήθεια των δικών μου στίχων, που είχα την τιμή να τους συγκρατήσει στη μνήμη του: «Αν δεν φυσήξει αγέρας, τότε πως θα ιδείς/την αργυρή πλευρά του ελιόφυλλου;». Η επαλήθευση των πραγμάτων, καλύτερα η πραγματική αληθοσύνη, αποτελεί την καρδιά του μυστηρίου της τέχνης. Το δεδομένο είναι πως η αργυρή πλευρά υπάρχει (ο Ελύτης τη λέει με τον δικό του τρόπο «δώρο ασημένιο ποίημα»), όμως η αποκάλυψη θα έρθει με τον αέρα (το πνεύμα) και ο ζωγράφος ή ο ποιητής, αν είναι έτοιμος, μπορεί να την ιδεί στην κατάλληλη στιγμή. Το ζητούμενο είναι κατά πόσο είμαστε έτοιμοι να συλλαμβάνουμε αυτό που μας δίδεται, γεγονός που συνεργεί στη βαθύτερη αναγνώριση του εαυτού μας. Ουσιαστικά η τέχνη «δεν είναι απλώς και μόνο αναπαράσταση της πραγματικότητας, παρά ένας τρόπος έρευνας της αρχικής υπόστασής της». Και αυτό το λέει ο Βασίλι Καντίνσκι, θεμελιακός και προδρομικός θεωρητικός, που άλλωστε με το βιβλίο του «Για το πνευματικό στην τέχνη» (Μόναχο 1911) επηρέασε καθοριστικά την καλλιτεχνική ματιά του Διαμαντή, όταν ακόμα φοιτούσε στο Βασιλικό Κολλέγιο Τέχνης, στο Λονδίνο το 1922. Διόλου παράξενο λοιπόν που μέσα στο βιβλίο του ίδιου του Καντίνσκι μπορεί κανείς να επισημάνει και τη δική του ακόλουθη ομολογία: «Ηλιοβασίλεμα. Είδα ξαφνικά μια εικόνα εκπληκτικής ομορφιάς. Την άλλη μέρα με το φως προσπάθησα να ξαναβρώ την εντύπωση εκείνη, αλλά δεν το κατόρθωσα παρά μόνο κατά το ήμισυ». Πάλι καλά, γιατί ο Πολ Σεζάν, ο πιο μεγάλος, ίσως, δάσκαλος του Διαμαντή, είπε σε μια από τις σπάνιες συνεντεύξεις του κάτι εξόχως αποκαλυπτικό: «Η φύση είναι πάντοτε η ίδια, αλλά τίποτα από αυτήν δεν διατηρείται, τίποτα απ΄ ό,τι βλέπουμε. Η τέχνη μας, επομένως, πρέπει αυτή να δώσει το ρίγος της διάρκειάς της με τα στοιχεία, τη μορφή, της κάθε μεταβολής». Εάν το φύσημα λοιπόν του αγέρα, στον Διαμαντή αποκάλυψε την άλλη όψη του ελιόδεντρου (την αργυρή πλευρά του), αυτό σημαίνει ότι ο ζωγράφος πάσκιζε να συλλάβει την ακριβή ουσία εκείνου που εξεικόνιζε – αναζητούσε δηλαδή να απεικονίσει την ίδια την ψυχή του τοπίου, την αιώνια ψυχή που υπερέβαινε παροδικότητα και φθορά, παραμένοντας πάντα πιστή στο αμετάβλητο αρχέτυπο. Για να το πετύχει κανείς αυτό, χρειάζεται πρωτίστως να έχει ποιητική ματιά. Να μην κατέχει απλώς τη γραμματική και το συντακτικό (χρώμα, σχέδιο, σύνθεση) της ζωγραφικής, αλλά να είναι, πέρα από ζωγράφος, κάτι βαθύτερο, που καθορίζει τον πραγματικό καλλιτέχνη.

Κοιτάζοντας τώρα τις υδατογραφίες του Διαμαντή – τουλάχιστον όσες η καλή του οικογένειά πήρε την απόφαση να εκθέσει και που συμπληρώνουν εκείνες που επέλεξε ο ίδιος προς έκθεση το 1957 στο Λήδρα Πάλας – διαπιστώνουμε σ΄ αυτές τον «ενανθρωπισμό», θα λέγαμε, της φύσης, σε κλίμακα εσωτερικής πληρότητας και αρμονίας. Όπου τα δέντρα, οι λόφοι, τα χωράφια, τα σπίτια, τα ζώα και οι άνθρωποι, συγκροτούνται οργανικά και αδερφώνονται. Όπου όλα βιώνουν την ύπαρξή τους σ΄ αλληλοπεριχώρηση, χωρίς να χάνουν την υπόστασή τους. Το ζήτημα είναι «σε πιο βαθμό αποκρύπτεται ή αποκαλύπτεται ο εσωτερικός ήχος της δοσμένης φόρμας» (Καντίνσκι), έτσι που «το υδαρές υλικό να καθίσταται σφιχτό και γεμάτο» (Σεζάν) και με μια πινελιά να επεκτείνεται στον απέναντι θεατή. Σε πλείστα έργα του Διαμαντή – εδώ αναφέρομαι και στις ελαιογραφίες του, με κορύφωση τον «Κόσμο της Κύπρου» — η ύλη αποσύρεται διακριτικά. Τίποτα το αδρανές. Όλα είναι λειτουργικά και «αδαμαντίως» αυθεντικά διαμαντικά. Ίσως γιατί αποτυπώνεται πάνω τους αυτό που ο Αδαμάντιος Διαμαντής κουβαλούσε για πέντε δεκαετίες (θυμηθείτε ότι εδώ εκτίθενται υδατογραφίες που καλύπτουν την περίοδο 1929 – 1980). Πενήντα ένα κατ’ ακρίβειαν χρόνια, «έτσι που μάλλον υπήρχε όλος ο καιρός να απαλλαγεί από κάθε ξένη ύλη», όπως άλλωστε είπε ο Γκαίτε για τον εαυτό του. Και όμως δεν είναι τόσο απλό. Το χρώμα, καθώς παρατηρεί ο Σεζάν, «είναι το σημείο όπου το μυαλό μας και το σύμπαν συνάπτονται. Για τούτο και παρουσιάζεται με όλη τη δραματικότητα στους αληθινούς ζωγράφους». Η δραματικότητα, στην περίπτωση του Διαμαντή, αντλείται από τη δόνηση του περιβάλλοντος χώρου – υπαρκτού, όχι φαντασιακού και κατασκευασμένου –, χώρου που αποτελεί ουσιαστικά τον πυρήνα της δικής του «μετάφρασης» ως προς το ανοικτό βιβλίο της φύσης καθώς και της δικής του αθέατης ζωής. Για παράδειγμα, οι ελιές του χωριού της γυναίκας του, όπως έλεγε για την Κέρκυρα και για το σπίτι όπου έμεινε κάποτε με την εξαίρετη σύντροφό του Αντουανέττα, αρπάζουν την εντύπωση και καθηλώνουν το τρέμισμα του αέρα, καθώς ο Διαμαντής τις κοιτούσε προφανώς απ΄ το παράθυρο, από όπου ανάσαινε τον άπειρο κόσμο της δημιουργίας· μια στιγμή του χρόνου, μια ελαφρότατη θωπεία του χώρου, μια δοξαριά πινελιάς που ακροάζεται τον ήχο του χρώματος, εις ενθύμηση και των στίχων του Σολωμού:

Το ψηλό δεντρ’ ολόκληρο κι ηχολογά κι αστράφτει

μ’ όλους της τέχνης τους ηχούς, με τ’ ουρανού τα φώτα.

Αυτό που ζητά ο Διαμαντής από εμάς είναι να αφεθούμε στην επενέργεια των υδατογραφιών του, έχοντας επίγνωση ότι επιχειρεί μικρές αποδράσεις προς τα ένδον με αφορμή εξωτερικούς οπτικούς ερεθισμούς. Βλέπει δηλαδή αυτό που είναι σχηματισμένο ήδη μέσα του και που αντιστοιχεί σε ό,τι ο Ντελακρουά χαρακτήρισε ως «λεξικό» της φύσης. Αναμφίβολα ο Διαμαντής είναι σπάνιο ενδημικό φυτό της εικαστικής Κύπρου, και τούτο αναπόδραστα τον δένει με την επιλογή των θεμάτων του όσο και με την δράση του και τη γενικότερη κοσμοθεώρησή του. Εκείνο που θα θέλαμε να τονίσουμε, είναι ότι, παράλληλα προς το εύρος του αισθητικού αποτελέσματος, το μέγεθός του συμβαδίζει και με την ανθρώπινη διάστασή του. Χωρίς αυτήν ο καλλιτέχνης θα έχανε το πρόσωπο και την ανάσα του. Τα έργα που βλέπουμε απόψε εδώ, και τα άλλα που υπολείπεται να δούμε –εφόσον υπάρχει, όπως αντιλαμβάνομαι, πρόσθετο απόθεμα υδατογραφιών– ενυδατώνουν και δροσοποιούν. Και πάλι αυτός ξαφνιάζει με τον τρόπο του. Εκεί που περιμέναμε κάποιες δικές του ελαιογραφίες, ιδού οι ακουαρέλες του, δηλώνοντας πως άδικα πασκίζουμε να βάλουμε σε καλούπι τον ζωγράφο. Το ενδιαφέρον του πράγματος είναι που οι ακουαρέλες του αυτές αποτελούν ενδείξεις ότι χρησιμοποιούσε τα ζωγραφικά του σύνεργα ανάλογα με τις ανάγκες του ή όπως το έφερνε ο καιρός και ο τόπος. Η ορεινή προπάντων, αλλά και η πεδινή Κύπρος, γεωμετρούνται με απροσδόκητο λυρισμό, παλλόμενο εσωτερικά. Ο Διαμαντής δοκιμάζει θαρρείς το χαρακτήρα του τοπίου, όπου κυριαρχούν, συχνά υπό λοξήν γωνία, παλικαρίσια δέντρα και γεννήματα ασάλευτης ζωής. Ωστόσο θα πρέπει να παρατηρήσουμε πως ήδη από το 1957 ο ζωγράφος αγωνιά για τον κόσμο της Κύπρου, που άρχισε να χάνεται, και το σημειώνει κάπου στα χαρτιά του. Αυτό μπορεί να μαρτυρεί περισσότερο το αίσθημα του χρέους και της ευθύνης του να εξεικονίσει — και ποιητικά να εκφωνήσει – έναν κόσμο που ήταν σάρξ εκ της σαρκός του. Συνοπτικά οι ακουαρέλες του λειτουργούν και ως φλέβες που υποδέχονται τη ροή του αίματός του. Ίσως θα έπρεπε ακόμα να προσθέσουμε ότι πολλές υδατογραφίες του αποτελούν προανάκρουσμα και υποκαθιστούν τις ελαιογραφίες του. Οι σοβαροί συλλέκτες, και κυρίως οι μελετητές του Διαμαντή, μπορούν να βρούν σ΄ αυτές τα σπέρματα μεταγενέστερων έργων που έβαλε στον καμβά. Φυσικά είναι δυνατόν να συμβεί και το αντίθετο, αφού το μυαλό του καλλιτέχνη το τριβέλιζε η ίδια πάντα θεματική. Αλλά το ωραίο είναι τούτο: να βλέπουμε τις υδατογραφίες του ωσάν να είναι ελαιογραφίες – κάτι δηλαδή αντίστροφο απ’ ό,τι συμβαίνει με τον παλαιό διδάσκαλο του, τον Κισσονέργη, στον οποίο ο χαρακτηρισμός «υδατογράφος» είναι σήμα κατατεθέν. Γιατί σε κείνον, ακόμα και τα λάδια του λειτουργούν ωσάν ακουαρέλες.

Δεν θα ήταν φρόνιμο να επεκτείνω περισσότερο την ομιλία μου – ήδη ξεπέρασα το λογικό της πλαίσιο. Από την άλλη αισθάνομαι ότι ο Διαμαντής, με τη μεγάλη του αξία και το βάρος του ονόματός του, προαπαιτεί σεβασμό που δεν μπορεί να περιοριστεί σε τυπολατρικό δοξολόγημα. Μιλάμε για τον Διαμαντή, τον μεγάλο μάστορα, που ήξερε «τι δεν πρέπει να κάνει» (η φράση είναι δική του), θέτοντας με γνώση και περίσκεψη τα αναγκαία όρια στη δημιουργική του πνοή. Δεν αρκεί, όπως πίστευε, να έχεις ταλέντο, αλλά να ξέρεις και πώς να το ρυθμίζεις και να το οικονομείς. Εδώ κυρίως βρίσκεται η μαγιά του ζωγράφου μας: οργάνωσε το ταλέντο επί τη βάσει του κόσμου που αγάπησε, στα βάσανα και τους καημούς του οποίου ανέγνωσε μια βαθύτερη αξιοπρέπεια. Μπορεί κάποιοι νεότεροι ομότεχνοί του να τον πλήγωσαν κάποτε, όταν στάθηκαν κριτικά απέναντί του, θεωρώντας ότι δεν εξέφραζε το σύγχρονο πνεύμα της εποχής. Όμως αυτό δεν είναι δίκαιο, γιατί ο Διαμαντής έδωσε στο έργο του κάτι το ανατρεπτικό – το βλέπουμε άλλωστε και στις υδατογραφίες του, που κυμαίνονται ανάμεσα στιβαρής και νευρώδους εικονογραφίας αλλά και ελαφρότατης πνοής. Με λίγα λόγια, ο Διαμαντής περικλείει πολλούς Διαμαντήδες, πολλές δυνατότητες και όψεις του ταλέντου του. Εάν προτίμησε να μείνει πιστός στον κόσμο του, ήταν γιατί εξέφραζε τον εαυτό του, που τον είχε αξεδιάλυτα ενοποιήσει με του νησιού του την ψυχή. Και αν παρέμεινε δεμένος με την εικονοπλασία, ήταν γιατί το γνώριζε πως «οι φόρμες είναι ισότιμοι πολίτες του αφηρημένου».   Η φόρμα περικλείει το αφηρημένο ή, για να το πούμε αλλιώς, το αφηρημένο είναι η εκτόνωση, η δυνατότητα του συγκεκριμένου. Κάποια στιγμή οι θεωρίες θα πάψουν να εγείρουν τείχη στην τέχνη, που οφείλει να είναι μία και αδιαίρετη, με όποια μορφή κι αν εκδηλώνεται. Όπως μπορεί εξάλλου κάποιος να εικάσει από το αφηρημένο κάτι το συγκεκριμένο, το ίδιο μπορεί και με το αντίθετο. Κατά τούτο ο Διαμαντής ήταν και παρέμεινε δυνάμει εκσυγχρονισμένος, μέσα από την ιερότητα του χρέους, σε μια εποχή όπου έκρινε ότι από τα λίγα μπορεί να οικονομήσει το ψωμί της τέχνης του και να θρέψει ό,τι του ήταν εσωτερικά αναγκαίο. Για κείνον είχε περισσότερη σημασία η αλληλεπίδραση φόρμας και χρώματος και η διαρκής ανατροφοδότηση των θεμάτων του υπό την αιγίδα του φωτός. Η συνειδητή ανυπακοή του στη μοντέρνα έκφανση της τέχνης καθιστούσε τον κόσμο του πεισματικά αυτάρκη και εμπλούτιζε τις πηγές του.

Ας χαρούμε λοιπόν αυτά που μας προσφέρει ο χρωστήρας και η ψυχή του Διαμαντή, μη χάνοντας από τα μάτια μας την ακοίμητη έγνοια του για την τέχνη και, μέσω αυτής, την αγωνία του για το πολύπαθο νησί του.

 

 

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ

 

 

 

—————

Ομιλία στα εγκαίνια της έκθεσης υδατογραφιών του Διαμαντή με τίτλο «Διαμαντής εν ύδατι» (γκαλερί Οpus 39, Λευκωσία, 13.10.2014).

 

 

 

The copyrights for these articles are owned by the Hellenic News of America. They may not be redistributed without the permission of the owner. The opinions expressed by our authors do not necessarily reflect the opinions of the Hellenic News of America and its representatives.

Get Access Now!

spot_img
spot_img
spot_img