Γράφει ο Μιχάλης Παπαδημητρίου
Το άρθρο το πυροδοτεί αυτή τη φορά μια τραγική, αν όχι και πρωτόγνωρη, είδηση: νεαρή κοπέλα χαροπάλευε επί μέρες και τελικά υπέκυψε γιατί κάποιοι ανώμαλοι τής χορήγησαν «ουσίες».
Συγκεκριμένα μια ναρκωτική ουσία φτηνή που περιέχει μεταξύ άλλων και χλωρίνη και υγρά μπαταριών (!), και που αποκαλείται «κοκαϊνη των πτωχών», και ίσως θα’πρεπε να λέγεται –και ας μας συγχωρέσει ο Ευαγγελιστής- «κοκαϊνη των πτωχών τω πνεύματι».
Αλλά ας πάμε πιο πίσω και ας ψάξουμε για αιτίες.
Στο υπέρθυρο του Γυμνασίου μας, του «Πυθαγορείου Γυμνασίου Σάμου», είναι ακόμα γραμμένο το θαυμάσιο ρητό του Σοφοκλή «όστις των μουσών αμελεί, τον τε παρελθόντ’ απόλωλε χρόνον και τον μέλλοντα τέθνηκε» που σημαίνει σε ελεύθερη μετάφραση «όποιος δεν μαθαίνει γράμματα, και το παρελθόν του αγνοεί και το μέλλον του το χάνει».
Ωραία ρήση αλλά κάπως γενικόλογη.
Εγώ θα προτιμούσα, με την τροπή που έχουν πάρει τα πράγματα (αδιαφορία, βία και ναρκωτικά) στη μαθητιώσα νεολαία, να γραφτεί σ’ όλα τα υπέρθυρα των παιδαγωγικών ιδρυμάτων της χώρας το ρητό του Επίχαρμου «νάφε και μέμνασ’ απιστείν, νους ορή και νους ακούει».
Ποιητής κωμωδιών ο Επίχαρμος και επιδέξιος ζωγράφος της ανθρώπινης φύσης, ήταν Κώος αλλά έζησε και διέπρεψε στη Σικελία που ήκμαζε το 500 π.Χ.
Είχε ενστερνισθεί την πυθαγόρεια φιλοσοφία, και τα έργα του, μεστά φιλοσοφικών διδαγμάτων, επηρέασαν ποιητές και φιλοσόφους της αρχαιότητας, Έλληνες και Λατίνους.
Δυστυχώς αποσπάσματα μόνον διεσώθηκαν.
Το ρητό μάς λέει σε ωραία δωρική διάλεκτο ότι «ο άνθρωπος πρέπει να είναι νηφάλιος και να θυμάται πάντοτε να αμφιβάλλει. Μόνον ο νους βλέπει και ο νους ακούει».
Το φαινόμενο, ως φαίνεται, δεν είναι αποκλειστικά σημερινό.
Ο άνθρωπος χιλιάδες χρόνια τώρα χρησιμοποιεί παντός είδους παραισθησιογόνες ουσίες για να δραπετεύει από την πραγματικότητα και να μεταβαίνει σε έναν ουτοπικό λειμώνα λήθης και μακαριότητας και –υποτίθεται- απαλλαγής από τα προβλήματα και τα βάσανά του.
Ένα τέτοιο άτομο, όπως είναι φανερό, γίνεται άχρηστο βιολογικά και κοινωνικά αλλά και υποχείριο κάποιων παρανόμων που έχουν βρει εύκολο τρόπο να πλουτίζουν πάνω στην εξαθλίωση και τον αφανισμό του.
Το «νάφε» λοιπόν του ρητού είναι η σπουδαιότερη προτροπή και προϋπόθεση σε έναν νέο να χρησιμοποιεί ανεμπόδιστα και χωρίς εξαρτήσεις και καταναγκασμούς τον νου του και την κρίση του.
Το υπόλοιπο, το «μέμνασ’ απιστείν», ολοκληρώνει τη θεσπέσια συμβουλή.
Ένα τέτοιο καθαρό και ελεύθερο μυαλό θα πρέπει να είναι έτοιμο να απιστεί, δηλαδή να αμφιβάλλει.
Αυτή η αμφιβολία, εκτός του ότι είναι κρηπίδα της δημοκρατίας και όπλο κατά οποιασδήποτε χειραγώγησης, είναι ταυτόχρονα και το σπουδαιότερο εργαλείο της γνώσης.
Ο άνθρωπος έχει φτάσει σε δυσθεόρατα επίπεδα γνώσης και επιστήμης επειδή ακριβώς τόλμησε να αμφιβάλλει και να καταρρίπτει προγενέστερες θεωρίες.
Ο Επίχαρμος μας διδάσκει μέχρι σήμερα να έχουμε νηφάλια δυσπιστία απέναντι σε ανθρώπους μοχθηρούς, αλλά και απέναντι σε ολόκληρες κυβερνήσεις που έχουν υποβαθμίσει το θέμα και σέρνονται πίσω από μεγάλα και άνομα συμφέροντα.
Ο Επίχαρμος μας διδάσκει με δυο λόγια ότι είναι στο χέρι μας το πώς θα διαβούμε το επικίνδυνο κατώφλι της ευτυχίας.
