Είναι να απορεί κανείς με το πώς χειρίζονται οι άνθρωποι τη γλώσσα.
Συνομιλούν, για παράδειγμα, με τον ίδιο τον Θεό στην προσευχή τού «Πάτερ ημών»
στον ενικό και με πλήρη οικειότητα (το όνομά σου, το θέλημά σου, δος, άφες και μη
εισενέγκης), και όταν αναφέρονται σε έναν δυνάστη, έναν αμόρφωτο, έναν
ταραχοποιό και κατ’ επάγγελμα καταπατητή και καταχραστή της παγκόσμιας
ευγένειας και επιείκειας –και μιλάμε για τον Τούρκο σουλτάνο- να τον προσφωνούν
απαραιτήτως «κύριο» : Ο κύριος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντοάν. Η πλήρης ονομασία μαζί με
τη λέξη της ευγένειας, έτσι για να μην το ξεχνάμε και να το εμπεδώσουμε …
Το φαινόμενο αυτό του πληθυντικού της -κατ’ επίφασιν- ευγένειας είναι πάντως
διαχρονικό και παγκόσμιο και έλκει την καταγωγή από τον «πληθυντικό της
μεγαλειότητας» (pluralis majestatis) των Ρωμαίων του 4 ου π.Χ. αιώνα, οι οποίοι
άρχισαν να προσφωνούν έτσι τον αυτοκράτορα, σε αντίθεση με τους προηγηθέντες
δημοκράτες και φιλελεύθερους Έλληνες.
Ο πληθυντικός της ευγένειας έρχεται έτσι να υπενθυμίσει την κοινωνική απόσταση,
δείχνοντας μιαν ακούσια ευγένεια, ταπεινοφροσύνη, σεβασμό, έως και δουλικότητα.
Πολλές φορές εντούτοις και ανάλογα με την συνοδευτική έκφραση (κι αυτό
συμβαίνει ιδίως στην Ελλάδα) μπορεί να είναι κρύος ή ακόμα και (επίτηδες)
προσβλητικός.
Όλες οι χώρες του κόσμου τον χρησιμοποιούν σήμερα, και μάλιστα διδάσκεται
υποχρεωτικά και στη βασική εκπαίδευση, με κάποιες (Ισπανία, Πορτογαλία,
Σλοβενία, Ρουμανία, Αραβία, Ιαπωνία κ.α.) να διαθέτουν περισσότερο πολύπλοκους
γραμματικούς τύπους για να τον αποδώσουν.
Εξαιρείται μόνη η Αγγλία η οποία από σχετικά ενωρίς κατάργησε τον αρχαίο τύπο
του ενικού «thee» και εφάρμοσε και στον ενικό και στον πληθυντικό τον τύπο «you»,
και για να αποδώσει τύπον ευγενείας χρησιμοποιεί κατάλληλες εκφράσεις.
Στη μακραίωνη διαδρομή της ελληνικής γλώσσας, και παρά τον πλούτο της, τέτοιοι
γλωσσικοί διαχωρισμοί (και ταυτόχρονα σολοικισμοί) δεν υπήρχαν. Ήταν άγνωστοι
και ανοίκειοι και αυτό που συμβαίνει σήμερα στη νέα γλώσσα είναι προφανώς
επείσακτο και ξεκίνησε τον 11 ο αιώνα μ.Χ. από τη Γαλλία.
Ο φεουδαρχισμός, οι ελέω θεού δυναστείες της Ευρώπης, οι σκληρές κοινωνικές
ανισότητες αλλά και αυτή η ίδια η θρησκεία καλλιέργησαν το φαινόμενο.
Έτσι φτάσαμε στο σημείο ο θεός να είναι «άγιος» και ο επίσκοπος (λ.χ. της
Θεσσαλονίκης) να είναι «παναγιότατος».
Προσωπικά θλίβομαι όταν ακούω στα δελτία των ειδήσεων και σε κάθε επίσημη ή
ανεπίσημη συζήτηση να προσφωνείται κάποιος «επώνυμος» ως «κύριος τάδε», και
κυρίως όταν αυτός δεν είναι παρών και δεν του απευθύνει κανείς τον λόγο.
Σε αντίθεση όλου αυτού του διεθνοποιημένου τεμενά και της δουλοφροσύνης, είναι
τελικά πολύ ωραίος έως και παρήγορος ο ελληνικός λαϊκός χαιρετισμός «ελόγου
σου» ή «του λόγου σου» αντί του «εσείς».
Ένας χαιρετισμός που δυστυχώς πάει σιγά-σιγά να χαθεί και που τοποθετούσε το
θέμα στη δέουσα ηθικο-πνευματική του διάσταση (δηλαδή στη διάσταση του
«λόγου») και όχι στους αναβαθμούς της εξουσίας και της δύναμης.
Και με την ευκαιρία ας θυμηθούμε όλες τις έννοιες της λέξης «λόγος» στην ελληνική
γλώσσα:
ομιλία, πρόταση, ισχυρισμός, πρόσχημα, πρόφαση, απόκριση, αποκάλυψη,
απόφθεγμα, χρησμός, διαβεβαίωση, υπόσχεση, συναίνεση, εντολή, συζήτηση,
συνδιάλεξη, άδεια του ομιλείν, είδηση, διάδοση, φήμη, διήγηση, ιστορία, γλώσσα,
ευγλωττία, ευφράδεια, πεζογραφία, ρητορεία, αγόρευση, υποκείμενο, υπόθεση, θέμα,
πρόταση, αρχή, ορισμός, παράδειγμα, νοητική δύναμη, λογικό, σκέψη, ιδέα, γνώμη,
προσδοκία, λογική αιτία, δικαιολογία, βάση του λόγου, όρος, λογισμός, λογαριασμός,
υπολογισμός, έκθεση, εκτίμηση, λογοδοσία, λογική σχέση, συμμετρία και αναλογία !!
